PR∆FATIO

Plerique qui de affectibus et hominum vivendi ratione scripserunt, videntur non de rebus naturalibus quÊ communes naturÊ leges sequuntur sed de rebus quÊ extra naturam sunt, agere. Imo hominem in natura veluti imperium in imperio concipere videntur. Nam hominem naturÊ ordinem magis perturbare quam sequi ipsumque in suas actiones absolutam habere potentiam nec aliunde quam a se ipso determinari credunt. HumanÊ deinde impotentiÊ et inconstantiÊ causam non communi naturÊ potentiÊ sed nescio cui naturÊ humanÊ vitio tribuunt quam propterea flent, rident, contemnunt vel quod plerumque fit, detestantur et qui humanÊ mentis impotentiam eloquentius vel argutius carpere novit, veluti divinus habetur. Non defuerunt tamen viri prÊstantissimi (quorum labori et industriÊ nos multum debere fatemur) qui de recta vivendi ratione prÊclara multa scripserint et plena prudentiÊ consilia mortalibus dederint; verum affectuum naturam et vires et quid contra mens in iisdem moderandis possit, nemo quod sciam determinavit. Scio equidem celeberrimum Cartesium, licet etiam crediderit mentem in suas actiones absolutam habere potentiam, affectus tamen humanos per primas suas causas explicare simulque viam ostendere studuisse qua mens in affectus absolutum habere possit imperium sed mea quidem sententia nihil prÊter magni sui ingenii acumen ostendit, ut suo loco demonstrabo. Nam ad illos revertere volo qui hominum affectus et actiones detestari vel ridere malunt quam intelligere. His sine dubio mirum videbitur quod hominum vitia et ineptias more geometrico tractare aggrediar et certa ratione demonstrare velim ea quÊ rationi repugnare quÊque vana, absurda et horrenda esse clamitant. Sed mea hÊc est ratio. Nihil in natura fit quod ipsius vitio possit tribui; est namque natura semper eadem et ubique una eademque ejus virtus et agendi potentia hoc est naturÊ leges et regulÊ secundum quas omnia fiunt et ex unis formis in alias mutantur, sunt ubique et semper eÊdem atque adeo una eademque etiam debet esse ratio rerum qualiumcunque naturam intelligendi nempe per leges et regulas naturÊ universales. Affectus itaque odii, irÊ, invidiÊ etc. in se considerati ex eadem naturÊ necessitate et virtute consequuntur ac reliqua singularia ac proinde certas causas agnoscunt per quas intelliguntur certasque proprietates habent cognitione nostra Êque dignas ac proprietates cujuscunque alterius rei cujus sola contemplatione delectamur. De affectuum itaque natura et viribus ac mentis in eosdem potentia eadem methodo agam qua in prÊcedentibus de Deo et mente egi et humanas actiones atque appetitus considerabo perinde ac si quÊstio de lineis, planis aut de corporibus esset.

DEFINITIONES I. Causam adÊquatam appello eam cujus effectus potest clare et distincte per eandem percipi. InadÊquatam autem seu partialem illam voco cujus effectus per ipsam solam intelligi nequit.

II. Nos tum agere dico cum aliquid in nobis aut extra nos fit cujus adÊquata sumus causa hoc est (per definitionem prÊcedentem) cum ex nostra natura aliquid in nobis aut extra nos sequitur quod per eandem solam potest clare et distincte intelligi. At contra nos pati dico cum in nobis aliquid fit vel ex nostra natura aliquid sequitur cujus nos non nisi partialis sumus causa.

III. Per affectum intelligo corporis affectiones quibus ipsius corporis agendi potentia augetur vel minuitur, juvatur vel coercetur et simul harum affectionum ideas. Si itaque alicujus harum affectionum adÊquata possimus esse causa, tum per affectum actionem intelligo, alias passionem.

POSTULATA I. Corpus humanum potest multis affici modis quibus ipsius agendi potentia augetur vel minuitur et etiam aliis qui ejusdem agendi potentiam nec majorem nec minorem reddunt. Hoc postulatum seu axioma nititur postulato 1 et lemmatibus 5 et 7, quÊ vide post propositionem 13 partis II.

II. Corpus humanum multas pati potest mutationes et nihilominus retinere objectorum impressiones seu vestigia (de quibus vide postulatum 5 partis II) et consequenter easdem rerum imagines; quarum definitionem vide in scholio propositionis 17 partis II.

PROPOSITIO I: Mens nostra quÊdam agit, quÊdam vero patitur nempe quatenus adÊquatas habet ideas eatenus quÊdam necessario agit et quatenus ideas habet inadÊquatas eatenus necessario quÊdam patitur.

DEMONSTRATIO: Cujuscunque humanÊ mentis ideÊ aliÊ adÊquatÊ sunt, aliÊ autem mutilatÊ et confusÊ (per scholia propositionis 40 partis II). IdeÊ autem quÊ in alicujus mente sunt adÊquatÊ, sunt in Deo adÊquatÊ quatenus ejusdem mentis essentiam constituit (per corollarium propositionis 11 partis II) et quÊ deinde inadÊquatÊ sunt in mente, sunt etiam in Deo (per idem corollarium) adÊquatÊ non quatenus ejusdem solummodo mentis essentiam sed etiam quatenus aliarum rerum mentes in se simul continet. Deinde ex data quacunque idea aliquis effectus sequi necessario debet (per propositionem 36 partis I) cujus effectus Deus causa est adÊquata (vide definitionem 1 hujus) non quatenus infinitus est sed quatenus data illa idea affectus consideratur (vide propositionem 9 partis II). At ejus effectus cujus Deus est causa quatenus affectus est idea quÊ in alicujus mente est adÊquata, illa eadem mens est causa adÊquata (per corollarium propositionis 11 partis II). Ergo mens nostra (per definitionem 2 hujus) quatenus ideas habet adÊquatas, quÊdam necessario agit, quod erat primum. Deinde quicquid necessario sequitur ex idea quÊ in Deo est adÊquata, non quatenus mentem unius hominis tantum sed quatenus aliarum rerum mentes simul cum ejusdem hominis mente in se habet, ejus (per idem corollarium propositionis 11 partis II) illius hominis mens non est causa adÊquata sed partialis ac proinde (per definitionem 2 hujus) mens quatenus ideas inadÊquatas habet, quÊdam necessario patitur. Quod erat secundum. Ergo mens nostra etc. Q.E.D.

COROLLARIUM: Hinc sequitur mentem eo pluribus passionibus esse obnoxiam quo plures ideas inadÊquatas habet et contra eo plura agere quo plures habet adÊquatas.

PROPOSITIO II: Nec corpus mentem ad cogitandum nec mens corpus ad motum neque ad quietem nec ad aliquid (si quid est) aliud determinare potest.

DEMONSTRATIO: Omnes cogitandi modi Deum quatenus res est cogitans et non quatenus alio attributo explicatur, pro causa habent (per propositionem 6 partis II); id ergo quod mentem ad cogitandum determinat, modus cogitandi est et non extensionis hoc est (per definitionem 1 partis II) non est corpus : quod erat primum. Corporis deinde motus et quies ab alio oriri debet corpore quod etiam ad motum vel quietem determinatum fuit ab alio et absolute quicquid in corpore oritur, id a Deo oriri debuit quatenus aliquo extensionis modo et non quatenus aliquo cogitandi modo affectus consideratur (per eandem propositionem 6 partis II) hoc est a mente quÊ (per propositionem 11 partis II) modus cogitandi est, oriri non potest : quod erat secundum. Ergo nec corpus mentem etc. Q.E.D.

SCHOLIUM: HÊc clarius intelliguntur ex iis quÊ in scholio propositionis 7 partis II dicta sunt quod scilicet mens et corpus una eademque res sit quÊ jam sub cogitationis jam sub extensionis attributo concipitur. Unde fit ut ordo sive rerum concatenatio una sit sive natura sub hoc sive sub illo attributo concipiatur, consequenter ut ordo actionum et passionum corporis nostri simul sit natura cum ordine actionum et passionum mentis : quod etiam patet ex modo quo propositionem 12 partis II demonstravimus. At quamvis hÊc ita se habeant ut nulla dubitandi ratio supersit, vix tamen credo nisi rem experientia comprobavero, homines induci posse ad hÊc Êquo animo perpendendum adeo firmiter persuasi sunt corpus ex solo mentis nutu jam moveri jam quiescere plurimaque agere quÊ a sola mentis voluntate et excogitandi arte pendent. Etenim quid corpus possit, nemo hucusque determinavit hoc est neminem hucusque experientia docuit quid corpus ex solis legibus naturÊ quatenus corporea tantum consideratur, possit agere et quid non possit nisi a mente determinetur. Nam nemo hucusque corporis fabricam tam accurate novit ut omnes ejus functiones potuerit explicare ut jam taceam quod in brutis plura observentur quÊ humanam sagacitatem longe superant et quod somnambuli in somnis plurima agant quÊ vigilando non auderent; quod satis ostendit ipsum corpus ex solis suÊ naturÊ legibus multa posse quÊ ipsius mens admiratur. Deinde nemo scit qua ratione quibusve mediis mens moveat corpus neque quot motus gradus possit corpori tribuere quantaque cum celeritate idem movere queat. Unde sequitur cum homines dicunt hanc vel illam actionem corporis oriri a mente quÊ imperium in corpus habet, eos nescire quid dicant nec aliud agere quam speciosis verbis fateri se veram illius actionis causam absque admiratione ignorare. At dicent sive sciant sive nesciant quibus mediis mens moveat corpus, se tamen experiri quod nisi mens humana apta esset ad excogitandum, corpus iners esset. Deinde se experiri in sola mentis potestate esse tam loqui quam tacere et alia multa quÊ proinde a mentis decreto pendere credunt. Sed quod ad primum attinet, ipsos rogo num experientia non etiam doceat quod si contra corpus iners sit, mens simul ad cogitandum sit inepta? Nam cum corpus somno quiescit, mens simul cum ipso sopita manet nec potestatem habet veluti cum vigilat, excogitandi. Deinde omnes expertos esse credo mentem non semper Êque aptam esse ad cogitandum de eodem objecto sed prout corpus aptius est ut in eo hujus vel illius objecti imago excitetur, ita mentem aptiorem esse ad hoc vel illud objectum contemplandum. At dicent ex solis legibus naturÊ quatenus corporea tantum consideratur, fieri non posse ut causÊ Êdificiorum, picturarum rerumque hujusmodi quÊ sola humana arte fiunt, possint deduci nec corpus humanum nisi a mente determinaretur ducereturque, pote esset ad templum aliquod Êdificandum. Verum ego jam ostendi ipsos nescire quid corpus possit quidve ex sola ipsius naturÊ contemplatione possit deduci ipsosque plurima experiri ex solis naturÊ legibus fieri quÊ nunquam credidissent posse fieri nisi ex mentis directione ut sunt ea quÊ somnambuli in somnis agunt quÊque ipsi, dum vigilant, admirantur. Addo hic ipsam corporis humani fabricam quÊ artificio longissime superat omnes quÊ humana arte fabricatÊ sunt, ut jam taceam, quod supra ostenderim, ex natura sub quovis attributo considerata, infinita sequi. Quod porro ad secundum attinet, sane longe felicius sese res humanÊ haberent si Êque in hominis potestate esset tam tacere quam loqui. At experientia satis superque docet homines nihil minus in potestate habere quam linguam nec minus posse quam appetitus moderari suos; unde factum ut plerique credant nos ea tantum libere agere quÊ leviter petimus quia earum rerum appetitus facile contrahi potest memoria alterius rei cujus frequenter recordamur sed illa minime quÊ magno cum affectu petimus et qui alterius rei memoria sedari nequit. Verumenimvero nisi experti essent nos plura agere quorum postea pÊnitet nosque sÊpe, quando scilicet contrariis affectibus conflictamur, meliora videre et deteriora sequi, nihil impediret quominus crederent nos omnia libere agere. Sic infans se lac libere appetere credit, puer autem iratus vindictam velle et timidus fugam. Ebrius deinde credit se ex libero mentis decreto ea loqui quÊ postea sobrius vellet tacuisse : sic delirans, garrula, puer et hujus farinÊ plurimi ex libero mentis decreto credunt loqui cum tamen loquendi impetum quem habent, continere nequeant, ita ut ipsa experientia non minus clare quam ratio doceat quod homines ea sola de causa liberos se esse credant quia suarum actionum sunt conscii et causarum a quibus determinantur, ignari et prÊterea quod mentis decreta nihil sint prÊter ipsos appetitus, quÊ propterea varia sunt pro varia corporis dispositione. Nam unusquisque ex suo affectu omnia moderatur et qui prÊterea contrariis affectibus conflictantur, quid velint nesciunt; qui autem nullo, facili momento huc atque illuc pelluntur. QuÊ omnia profecto clare ostendunt mentis tam decretum quam appetitum et corporis determinationem simul esse natura vel potius unam eandemque rem quam quando sub cogitationis attributo consideratur et per ipsum explicatur, decretum appellamus et quando sub extensionis attributo consideratur et ex legibus motus et quietis deducitur, determinationem vocamus; quod adhuc clarius ex jam dicendis patebit. Nam aliud est quod hic apprime notari vellem nempe quod nos nihil ex mentis decreto agere possumus nisi ejus recordemur. Exempli gratia non possumus verbum loqui nisi ejusdem recordemur. Deinde in libera mentis potestate non est rei alicujus recordari vel ejusdem oblivisci. Quare hoc tantum in mentis potestate esse creditur quod rem cujus recordamur vel tacere vel loqui ex solo mentis decreto possumus. Verum cum nos loqui somniamus, credimus nos ex libero mentis decreto loqui nec tamen loquimur vel si loquimur, id ex corporis spontaneo motu fit. Somniamus deinde nos quÊdam homines celare idque eodem mentis decreto quo dum vigilamus ea quÊ scimus, tacemus. Somniamus denique nos ex mentis decreto quÊdam agere quÊ dum vigilamus non audemus atque adeo pervelim scire an in mente duo decretorum genera dentur, phantasticorum unum et liberorum alterum? Quod si eo usque insanire non libet, necessario concedendum est hoc mentis decretum quod liberum esse creditur, ab ipsa imaginatione sive memoria non distingui nec aliud esse prÊter illam affirmationem quam idea quatenus idea est, necessario involvit (vide propositionem 49 partis II). Atque adeo hÊc mentis decreta eadem necessitate in mente oriuntur ac ideÊ rerum actu existentium. Qui igitur credunt se ex libero mentis decreto loqui vel tacere vel quicquam agere, oculis apertis somniant.

PROPOSITIO III: Mentis actiones ex solis ideis adÊquatis oriuntur, passiones autem a solis inadÊquatis pendent.

DEMONSTRATIO: Primum quod mentis essentiam constituit, nihil aliud est quam idea corporis actu existentis (per propositiones 11 et 13 partis II) quÊ (per propositionem 15 partis II) ex multis aliis componitur quarum quÊdam (per corollarium propositionis 38 partis II) sunt adÊquatÊ, quÊdam autem inadÊquatÊ (per corollarium propositionis 29 partis II). Quicquid ergo ex mentis natura sequitur et cujus mens causa est proxima per quam id debet intelligi, necessario ex idea adÊquata vel inadÊquata sequi debet. At quatenus mens (per propositionem 1 hujus) ideas habet inadÊquatas eatenus necessario patitur; ergo mentis actiones ex solis ideis adÊquatis sequuntur et mens propterea tantum patitur quia ideas habet inadÊquatas. Q.E.D.

SCHOLIUM: Videmus itaque passiones ad mentem non referri nisi quatenus aliquid habet quod negationem involvit sive quatenus consideratur ut naturÊ pars quÊ per se absque aliis non potest clare et distincte percipi et hac ratione ostendere possem passiones eodem modo ad res singulares ac ad mentem referri nec alia ratione posse percipi sed meum institutum est de sola mente humana agere.

PROPOSITIO IV: Nulla res nisi a causa externa potest destrui.

DEMONSTRATIO: HÊc propositio per se patet; definitio enim cujuscunque rei ipsius rei essentiam affirmat sed non negat sive rei essentiam ponit sed non tollit. Dum itaque ad rem ipsam tantum, non autem ad causas externas attendimus, nihil in eadem poterimus invenire quod ipsam possit destruere. Q.E.D.

PROPOSITIO V: Res eatenus contrariÊ sunt naturÊ hoc est eatenus in eodem subjecto esse nequeunt quatenus una alteram potest destruere.

DEMONSTRATIO: Si enim inter se convenire vel in eodem subjecto simul esse possent, posset ergo in eodem subjecto aliquid dari quod ipsum posset destruere, quod (per propositionem prÊcedentem) est absurdum. Ergo res etc. Q.E.D.

PROPOSITIO VI: UnaquÊque res quantum in se est, in suo esse perseverare conatur.

DEMONSTRATIO: Res enim singulares modi sunt quibus Dei attributa certo et determinato modo exprimuntur (per corollarium propositionis 25 partis I) hoc est (per propositionem 34 partis I) res quÊ Dei potentiam qua Deus est et agit, certo et determinato modo exprimunt neque ulla res aliquid in se habet a quo possit destrui sive quod ejus existentiam tollat (per propositionem 4 hujus) sed contra ei omni quod ejusdem existentiam potest tollere, opponitur (per propositionem prÊcedentem) adeoque quantum potest et in se est, in suo esse perseverare conatur. Q.E.D.

PROPOSITIO VII: Conatus quo unaquÊque res in suo esse perseverare conatur, nihil est prÊter ipsius rei actualem essentiam.

DEMONSTRATIO: Ex data cujuscunque rei essentia quÊdam necessario sequuntur (per propositionem 36 partis I) nec res aliud possunt quam id quod ex determinata earum natura necessario sequitur (per propositionem 29 partis I); quare cujuscunque rei potentia sive conatus quo ipsa vel sola vel cum aliis quidquam agit vel agere conatur hoc est (per propositionem 6 hujus) potentia sive conatus quo in suo esse perseverare conatur, nihil est prÊter ipsius rei datam sive actualem essentiam. Q.E.D.

PROPOSITIO VIII: Conatus quo unaquÊque res in suo esse perseverare conatur, nullum tempus finitum sed indefinitum involvit.

DEMONSTRATIO: Si enim tempus limitatum involveret quod rei durationem determinaret, tum ex sola ipsa potentia qua res existit, sequeretur quod res post limitatum illud tempus non posset existere sed quod deberet destrui; atqui hoc (per propositionem 4 hujus) est absurdum : ergo conatus quo res existit, nullum tempus definitum involvit sed contra quoniam (per eandem propositionem 4 hujus) si a nulla externa causa destruatur, eadem potentia qua jam existit, existere perget semper, ergo hic conatus tempus indefinitum involvit. Q.E.D.

PROPOSITIO IX: Mens tam quatenus claras et distinctas quam quatenus confusas habet ideas, conatur in suo esse perseverare indefinita quadam duratione et hujus sui conatus est conscia.

DEMONSTRATIO: Mentis essentia ex ideis adÊquatis et inadÊquatis constituitur (ut in propositione 3 hujus ostendimus) adeoque (per propositionem 7 hujus) tam quatenus has quam quatenus illas habet, in suo esse perseverare conatur idque (per propositionem 8 hujus) indefinita quadam duratione. Cum autem mens (per propositionem 23 partis II) per ideas affectionum corporis necessario sui sit conscia, est ergo (per propositionem 7 hujus) mens sui conatus conscia. Q.E.D.

SCHOLIUM: Hic conatus cum ad mentem solam refertur, voluntas appellatur sed cum ad mentem et corpus simul refertur, vocatur appetitus, qui proinde nihil aliud est quam ipsa hominis essentia ex cujus natura ea quÊ ipsius conservationi inserviunt, necessario sequuntur atque adeo homo ad eadem agendum determinatus est. Deinde inter appetitum et cupiditatem nulla est differentia nisi quod cupiditas ad homines plerumque referatur quatenus sui appetitus sunt conscii et propterea sic definiri potest nempe cupiditas est appetitus cum ejusdem conscientia. Constat itaque ex his omnibus nihil nos conari, velle, appetere neque cupere quia id bonum esse judicamus sed contra nos propterea aliquid bonum esse judicare quia id conamur, volumus, appetimus atque cupimus.

PROPOSITIO X: Idea quÊ corporis nostri existentiam secludit in nostra mente dari nequit sed eidem est contraria.

DEMONSTRATIO: Quicquid corpus nostrum potest destruere, in eodem dari nequit (per propositionem 5 hujus) adeoque neque ejus rei idea potest in Deo dari quatenus nostri corporis ideam habet (per corollarium propositionis 9 partis II) hoc est (per propositiones 11 et 13 partis II) ejus rei idea in nostra mente dari nequit sed contra quoniam (per propositiones 11 et 13 partis II) primum quod mentis essentiam constituit, est idea corporis actu existentis, primum et prÊcipuum nostrÊ mentis conatus est (per propositionem 7 hujus) corporis nostri existentiam affirmare atque adeo idea quÊ corporis nostri existentiam negat, nostrÊ menti est contraria etc. Q.E.D.

PROPOSITIO XI: Quicquid corporis nostri agendi potentiam auget vel minuit, juvat vel coercet, ejusdem rei idea mentis nostrÊ cogitandi potentiam auget vel minuit, juvat vel coercet.

DEMONSTRATIO: HÊc propositio patet ex propositione 7 partis II vel etiam ex propositione 14 partis II.

SCHOLIUM: Videmus itaque mentem magnas posse pati mutationes et jam ad majorem jam autem ad minorem perfectionem transire, quÊ quidem passiones nobis explicant affectus lÊtitiÊ et tristitiÊ. Per lÊtitiam itaque in sequentibus intelligam passionem qua mens ad majorem perfectionem transit. Per tristitiam autem passionem qua ipsa ad minorem transit perfectionem. Porro affectum lÊtitiÊ ad mentem et corpus simul relatum titillationem vel hilaritatem voco, tristitiÊ autem dolorem vel melancholiam. Sed notandum titillationem et dolorem ad hominem referri quando una ejus pars prÊ reliquis est affecta; hilaritatem autem et melancholiam quando omnes pariter sunt affectÊ. Quid deinde cupiditas sit in scholio propositionis 9 hujus partis explicui et prÊter hos tres nullum alium agnosco affectum primarium nam reliquos ex his tribus oriri in sequentibus ostendam. Sed antequam ulterius pergam, lubet hic fusius propositionem 10 hujus partis explicare ut clarius intelligatur qua ratione idea ideÊ sit contraria. In scholio propositionis 17 partis II ostendimus ideam quÊ mentis essentiam constituit, corporis existentiam tamdiu involvere quamdiu ipsum corpus existit. Deinde ex iis quÊ in corollario propositionis 8 partis II et in ejusdem scholio ostendimus, sequitur prÊsentem nostrÊ mentis existentiam ab hoc solo pendere quod scilicet mens actualem corporis existentiam involvit. Denique mentis potentiam qua ipsa res imaginatur earumque recordatur, ab hoc etiam pendere ostendimus (vide propositiones 17 et 18 partis II cum ejus scholio) quod ipsa actualem corporis existentiam involvit. Ex quibus sequitur mentis prÊsentem existentiam ejusque imaginandi potentiam tolli simulatque mens prÊsentem corporis existentiam affirmare desinit. At causa cur mens hanc corporis existentiam affirmare desinit, non potest esse ipsa mens (per propositionem 4 hujus) nec etiam quod corpus esse desinit. Nam (per propositionem 6 partis II) causa cur mens corporis existentiam affirmat, non est quia corpus existere incepit : quare per eandem rationem nec ipsius corporis existentiam affirmare desinit quia corpus esse desinit sed (per propositionem 8 partis II) hoc ab alia idea oritur quÊ nostri corporis et consequenter nostrÊ mentis prÊsentem existentiam secludit quÊque adeo ideÊ quÊ nostrÊ mentis essentiam constituit, est contraria.

PROPOSITIO XII: Mens quantum potest ea imaginari conatur quÊ corporis agendi potentiam augent vel juvant.

DEMONSTRATIO: Quamdiu humanum corpus affectum est modo qui naturam corporis alicujus externi involvit tamdiu mens humana idem corpus ut prÊsens contemplabitur (per propositionem 17 partis II) et consequenter (per propositionem 7 partis II) quamdiu mens aliquod externum corpus ut prÊsens contemplatur hoc est (per ejusdem propositionis 17 scholium) imaginatur tamdiu humanum corpus affectum est modo qui naturam ejusdem corporis externi involvit atque adeo quamdiu mens ea imaginatur quÊ corporis nostri agendi potentiam augent vel juvant tamdiu corpus affectum est modis qui ejusdem agendi potentiam augent vel juvant (vide postulatum 1 hujus) et consequenter (per propositionem 11 hujus) tamdiu mentis cogitandi potentia augetur vel juvatur ac proinde (per propositionem 6 vel 9 hujus) mens quantum potest eadem imaginari conatur. Q.E.D.

PROPOSITIO XIII: Cum mens ea imaginatur quÊ corporis agendi potentiam minuunt vel coercent, conatur quantum potest rerum recordari quÊ horum existentiam secludunt.

DEMONSTRATIO: Quamdiu mens quicquam tale imaginatur tamdiu mentis et corporis potentia minuitur vel coercetur (ut in prÊcedenti propositione demonstravimus) et nihilominus id tamdiu imaginabitur donec mens aliud imaginetur quod hujus prÊsentem existentiam secludat (per propositionem 17 partis II) hoc est (ut modo ostendimus) mentis et corporis potentia tamdiu minuitur vel coercetur donec mens aliud imaginetur quod hujus existentiam secludit quodque adeo mens (per propositionem 9 hujus) quantum potest imaginari vel recordari conabitur. Q.E.D.

COROLLARIUM: Hinc sequitur quod mens ea imaginari aversatur quÊ ipsius et corporis potentiam minuunt vel coercent.

SCHOLIUM: Ex his clare intelligimus quid amor quidque odium sit. Nempe amor nihil aliud est quam lÊtitia concomitante idea causÊ externÊ et odium nihil aliud quam tristitia concomitante idea causÊ externÊ. Videmus deinde quod ille qui amat necessario conatur rem quam amat prÊsentem habere et conservare et contra qui odit, rem quam odio habet, amovere et destruere conatur. Sed de his omnibus in sequentibus prolixius.

PROPOSITIO XIV: Si mens duobus affectibus simul affecta semel fuit, ubi postea eorum alterutro afficietur, afficietur etiam altero.

DEMONSTRATIO: Si corpus humanum a duobus corporibus simul affectum semel fuit, ubi mens postea eorum alterutrum imaginatur, statim et alterius recordabitur (per propositionem 18 partis II). At mentis imaginationes magis nostri corporis affectus quam corporum externorum naturam indicant (per corollarium II propositionis 16 partis II) : ergo si corpus et consequenter mens (vide definitionem 3 hujus) duobus affectibus semel affecta fuit, ubi postea eorum alterutro afficietur, afficietur etiam altero. Q.E.D.

PROPOSITIO XV: Res quÊcunque potest esse per accidens causa lÊtitiÊ, tristitiÊ vel cupiditatis.

DEMONSTRATIO: Ponatur mens duobus affectibus simul affici, uno scilicet qui ejus agendi potentiam neque auget neque minuit et altero qui eandem vel auget vel minuit (vide postulatum 1 hujus). Ex prÊcedenti propositione patet quod ubi mens postea illo a sua vera causa quÊ (per hypothesin) per se ejus cogitandi potentiam nec auget nec minuit, afficietur, statim et hoc altero qui ipsius cogitandi potentiam auget vel minuit hoc est (per scholium propositionis 11 hujus) lÊtitia vel tristitia afficietur atque adeo illa res non per se sed per accidens causa erit lÊtitiÊ vel tristitiÊ. Atque hac eadem via facile ostendi potest rem illam posse per accidens causam esse cupiditatis. Q.E.D.

COROLLARIUM: Ex eo solo quod rem aliquam affectu lÊtitiÊ vel tristitiÊ cujus ipsa non est causa efficiens, contemplati sumus, eandem amare vel odio habere possumus.

DEMONSTRATIO: Nam ex hoc solo fit (per propositionem 14 hujus) ut mens hanc rem postea imaginando affectu lÊtitiÊ vel tristitiÊ afficiatur hoc est (per scholium propositionis 11 hujus) ut mentis et corporis potentia augeatur vel minuatur etc. Et consequenter (per propositionem 12 hujus) ut mens eandem imaginari cupiat vel (per corollarium propositionis 13 hujus) aversetur hoc est (per scholium propositionis 13 hujus) ut eandem amet vel odio habeat. Q.E.D.

SCHOLIUM: Hinc intelligimus qui fieri potest ut quÊdam amemus vel odio habeamus absque ulla causa nobis cognita sed tantum ex sympathia (ut aiunt) et antipathia. Atque huc referenda etiam ea objecta quÊ nos lÊtitia vel tristitia afficiunt ex eo solo quod aliquid simile habent objectis quÊ nos iisdem affectibus afficere solent ut in sequentibus propositionibus ostendam. Scio equidem auctores qui primi hÊc nomina sympathiÊ et antipathiÊ introduxerunt, significare iisdem voluisse rerum occultas quasdam qualitates sed nihilominus credo nobis licere per eadem notas vel manifestas etiam qualitates intelligere.

PROPOSITIO XVI: Ex eo solo quod rem aliquam aliquid habere imaginamur simile objecto quod mentem lÊtitia vel tristitia afficere solet, quamvis id in quo res objecto est similis, non sit horum affectuum efficiens causa, eam tamen amabimus vel odio habebimus.

DEMONSTRATIO: Id quod simile est objecto, in ipso objecto (per hypothesin) cum affectu lÊtitiÊ vel tristitiÊ contemplati sumus atque adeo (per propositionem 14 hujus) cum mens ejus imagine afficietur, statim etiam hoc vel illo afficietur affectu et consequenter res quam hoc idem habere percipimus, erit (per propositionem 15 hujus) per accidens lÊtitiÊ vel tristitiÊ causa adeoque (per prÊcedens corollarium) quamvis id in quo objecto est similis, non sit horum affectuum causa efficiens, eam tamen amabimus vel odio habebimus. Q.E.D.

PROPOSITIO XVII: Si rem quÊ nos tristitiÊ affectu afficere solet, aliquid habere imaginamur simile alteri quÊ nos Êque magno lÊtitiÊ affectu solet afficere, eandem odio habebimus et simul amabimus.

DEMONSTRATIO: Est enim (per hypothesin) hÊc res per se tristitiÊ causa et (per scholium propositionis 13 hujus) quatenus eandem hoc affectu imaginamur, eandem odio habemus et quatenus prÊterea aliquid habere imaginamur simile alteri quÊ nos Êque magno lÊtitiÊ affectu afficere solet, Êque magno lÊtitiÊ conamine amabimus (per propositionem prÊcedentem) atque adeo eandem odio habebimus et simul amabimus. Q.E.D.

SCHOLIUM: HÊc mentis constitutio quÊ scilicet ex duobus contrariis affectibus oritur, animi vocatur fluctuatio, quÊ proinde affectum respicit ut dubitatio imaginationem (vide scholium propositionis 44 partis II) nec animi fluctuatio et dubitatio inter se differunt nisi secundum majus et minus. Sed notandum me in propositione prÊcedenti has animi fluctuationes ex causis deduxisse quÊ per se unius et per accidens alterius affectus sunt causa; quod ideo feci quia sic facilius ex prÊcedentibus deduci poterant; at non quod negem animi fluctuationes plerumque oriri ab objecto quod utriusque affectus sit efficiens causa. Nam corpus humanum (per postulatum 1 partis II) ex plurimis diversÊ naturÊ individuis componitur atque adeo (per axioma 1 post lemma 3, quod vide post propositionem 13 partis II) ab uno eodemque corpore plurimis diversisque modis potest affici et contra quia una eademque res multis modis potest affici, multis ergo etiam diversisque modis unam eandemque corporis partem afficere poterit. Ex quibus facile concipere possumus unum idemque objectum posse esse causam multorum contrariorumque affectuum.

PROPOSITIO XVIII: Homo ex imagine rei prÊteritÊ aut futurÊ eodem lÊtitiÊ et tristitiÊ affectu afficitur ac ex imagine rei prÊsentis.

DEMONSTRATIO: Quamdiu homo rei alicujus imagine affectus est, rem ut prÊsentem tametsi non existat, contemplabitur (per propositionem 17 partis II cum ejusdem corollario) nec ipsam ut prÊteritam aut futuram imaginatur nisi quatenus ejus imago juncta est imagini temporis prÊteriti aut futuri (vide scholium propositionis 44 partis II). Quare rei imago in se sola considerata eadem est sive ad tempus futurum vel prÊteritum sive ad prÊsens referatur hoc est (per corollarium II propositionis 16 partis II) corporis constitutio seu affectus idem est sive imago sit rei prÊteritÊ vel futurÊ sive prÊsentis atque adeo affectus lÊtitiÊ et tristitiÊ idem est sive imago sit rei prÊteritÊ aut futurÊ sive prÊsentis. Q.E.D.

SCHOLIUM I: Rem eatenus prÊteritam aut futuram hic voco quatenus ab eadem affecti fuimus aut afficiemur exempli gratia quatenus ipsam vidimus aut videbimus, nos refecit aut reficiet, nos lÊsit aut lÊdet etc. Quatenus enim eandem sic imaginamur eatenus ejus existentiam affirmamus hoc est corpus nullo affectu afficitur qui rei existentiam secludat atque adeo (per propositionem 17 partis II) corpus ejusdem rei imagine eodem modo afficitur ac si res ipsa prÊsens adesset. Verumenimvero quia plerumque fit ut ii qui plura sunt experti, fluctuent quamdiu rem ut futuram vel prÊteritam contemplantur deque rei eventu ut plurimum dubitent (vide scholium propositionis 44 partis II) hinc fit ut affectus qui ex similibus rerum imaginibus oriuntur, non sint adeo constantes sed ut plerumque aliarum rerum imaginibus perturbentur donec homines de rei eventu certiores fiant.

SCHOLIUM II: Ex modo dictis intelligimus quid sit spes, metus, securitas, desperatio, gaudium et conscientiÊ morsus. Spes namque nihil aliud est quam inconstans lÊtitia orta ex imagine rei futurÊ vel prÊteritÊ de cujus eventu dubitamus, metus contra inconstans tristitia ex rei dubiÊ imagine etiam orta. Porro si horum affectuum dubitatio tollatur, ex spe sit securitas et ex metu desperatio nempe lÊtitia vel tristitia orta ex imagine rei quam metuimus vel speravimus. Gaudium deinde est lÊtitia orta ex imagine rei prÊteritÊ de cujus eventu dubitavimus. ConscientiÊ denique morsus est tristitia opposita gaudio.

PROPOSITIO XIX: Qui id quod amat destrui imaginatur, contristabitur; si contra autem conservari, lÊtabitur.

DEMONSTRATIO: Mens quantum potest ea imaginari conatur quÊ corporis agendi potentiam augent vel juvant (per propositionem 12 hujus) hoc est (per scholium propositionis 13 hujus) ea quÊ amat. At imaginatio ab iis juvatur quÊ rei existentiam ponunt et contra coercetur iis quÊ rei existentiam secludunt (per propositionem 17 partis II); ergo rerum imagines quÊ rei existentiam ponunt, mentis conatum quo rem amatam imaginari conatur, juvant hoc est (per scholium propositionis 11 hujus) lÊtitia mentem afficiunt et quÊ contra rei amatÊ existentiam secludunt, eundem mentis conatum coercent hoc est (per idem scholium) tristitia mentem afficiunt. Qui itaque id quod amat destrui imaginatur, contristabitur, etc. Q.E.D.

PROPOSITIO XX: Qui id quod odio habet, destrui imaginatur, lÊtabitur.

DEMONSTRATIO: Mens (per 13 propositionem hujus) ea imaginari conatur quÊ rerum existentiam quibus corporis agendi potentia minuitur vel coercetur, secludunt hoc est (per scholium ejusdem propositionis) ea imaginari conatur quÊ rerum quas odio habet, existentiam secludunt atque adeo rei imago quÊ existentiam ejus quod mens odio habet, secludit, hunc mentis conatum juvat hoc est (per scholium propositionis 11 hujus) mentem lÊtitia afficit. Qui itaque id quod odio habet, destrui imaginatur, lÊtabitur. Q.E.D.

PROPOSITIO XXI: Qui id quod amat lÊtitia vel tristitia affectum imaginatur, lÊtitia etiam vel tristitia afficietur et uterque hic affectus major aut minor erit in amante prout uterque major aut minor est in re amata.

DEMONSTRATIO: Rerum imagines (ut in propositione 19 hujus demonstravimus) quÊ rei amatÊ existentiam ponunt, mentis conatum quo ipsam rem amatam imaginari conatur, juvant. Sed lÊtitia existentiam rei lÊtÊ ponit et eo magis quo lÊtitiÊ affectus major est : est enim (per scholium propositionis 11 hujus) transitio ad majorem perfectionem : ergo imago lÊtitiÊ rei amatÊ in amante ipsius mentis conatum juvat hoc est (per scholium propositionis 11 hujus) amantem lÊtitia afficit et eo majore quo major hic affectus in re amata fuerit. Quod erat primum. Deinde quatenus res aliqua tristitia afficitur eatenus destruitur et eo magis quo majore afficitur tristitia (per idem scholium propositionis 11 hujus) adeoque (per propositionem 19 hujus) qui id quod amat tristitia affici imaginatur, tristitia etiam afficietur et eo majore quo major hic affectus in re amata fuerit. Q.E.D.

PROPOSITIO XXII: Si aliquem imaginamur lÊtitia afficere rem quam amamus, amore erga eum afficiemur. Si contra eundem imaginamur tristitia eandem afficere, contra odio etiam contra ipsum afficiemur.

DEMONSTRATIO: Qui rem quam amamus lÊtitia vel tristitia afficit, ille nos lÊtitia vel tristitia etiam afficit si nimirum rem amatam lÊtitia illa vel tristitia affectam imaginamur (per prÊcedentem propositionem). At hÊc lÊtitia vel tristitia in nobis supponitur dari concomitante idea causÊ externÊ; ergo (per scholium propositionis 13 hujus) si aliquem imaginamur lÊtitia vel tristitia afficere rem quam amamus, erga eundem amore vel odio afficiemur. Q.E.D.

SCHOLIUM: Propositio 21 nobis explicat quid sit commiseratio quam definire possumus quod sit tristitia orta ex alterius damno. Quo autem nomine appellanda sit lÊtitia quÊ ex alterius bono oritur, nescio. Porro amorem erga illum qui alteri bene fecit, favorem et contra odium erga illum qui alteri male fecit, indignationem appellabimus. Denique notandum nos non tantum misereri rei quam amavimus (ut in propositione 21 ostendimus) sed etiam ejus quam antea nullo affectu prosecuti sumus modo eam nobis similem judicemus (ut infra ostendam) atque adeo ei etiam favere qui simili bene fecit et contra in eum indignari qui simili damnum intulit.

PROPOSITIO XXIII: Qui id quod odio habet, tristitia affectum imaginatur, lÊtabitur; si contra idem lÊtitia affectum esse imaginetur, contristabitur et uterque hic affectus major aut minor erit prout ejus contrarius major aut minor est in eo quod odio habet.

DEMONSTRATIO: Quatenus res odiosa tristitia afficitur eatenus destruitur et eo magis quo majore tristitia afficitur (per scholium propositionis 11 hujus). Qui igitur (per propositionem 20 hujus) rem quam odio habet, tristitia affici imaginatur, lÊtitia contra afficietur et eo majore quo majore tristitia rem odiosam affectam esse imaginatur; quod erat primum. Deinde lÊtitia existentiam rei lÊtÊ ponit (per idem scholium propositionis 11 hujus) et eo magis quo major lÊtitia concipitur. Si quis eum quem odio habet, lÊtitia affectum imaginatur, hÊc imaginatio (per propositionem 13 hujus) ejusdem conatum coercebit hoc est (per scholium propositionis 11 hujus) is qui odio habet, tristitia afficietur etc. Q.E.D.

SCHOLIUM: HÊc lÊtitia vix solida et absque ullo animi conflictu esse potest. Nam (ut statim in propositione 27 hujus ostendam) quatenus rem sibi similem tristitiÊ affectu affici imaginatur eatenus contristari debet et contra si eandem lÊtitia affici imaginetur. Sed hic ad solum odium attendimus.

PROPOSITIO XXIV: Si aliquem imaginamur lÊtitia afficere rem quam odio habemus, odio etiam erga eum afficiemur. Si contra eundem imaginamur tristitia eandem rem afficere, amore erga ipsum afficiemur.

DEMONSTRATIO: Demonstratur eodem modo hÊc propositio ac propositio 22 hujus, quam vide.

SCHOLIUM: Hi et similes odii affectus ad invidiam referuntur, quÊ propterea nihil aliud est quam ipsum odium quatenus id consideratur hominem ita disponere ut malo alterius gaudeat et contra ut ejusdem bono contristetur.

PROPOSITIO XXV: Id omne de nobis deque re amata affirmare conamur quod nos vel rem amatam lÊtitia afficere imaginamur et contra id omne negare quod nos vel rem amatam tristitia afficere imaginamur.

DEMONSTRATIO: Quod rem amatam lÊtitia vel tristitia afficere imaginamur, id nos lÊtitia vel tristitia afficit (per propositionem 21 hujus). At mens (per propositionem 12 hujus) ea quÊ nos lÊtitia afficiunt, quantum potest conatur imaginari hoc est (per propositionem 17 partis II et ejus corollarium) ut prÊsentia contemplari et contra (per propositionem 13 hujus) quÊ nos tristitia afficiunt, eorum existentiam secludere; ergo id omne de nobis deque re amata affirmare conamur quod nos vel rem amatam lÊtitia afficere imaginamur et contra. Q.E.D.

PROPOSITIO XXVI: Id omne de re quam odio habemus, affirmare conamur quod ipsam tristitia afficere imaginamur et id contra negare quod ipsam lÊtitia afficere imaginamur.

DEMONSTRATIO: Sequitur hÊc propositio ex propositione 23 ut prÊcedens ex propositione 21 hujus.

SCHOLIUM: His videmus facile contingere ut homo de se deque re amata plus justo et contra de re quam odit, minus justo sentiat, quÊ quidem imaginatio quando ipsum hominem respicit qui de se plus justo sentit, superbia vocatur et species delirii est quia homo oculis apertis somniat se omnia illa posse quÊ sola imaginatione assequitur quÊque propterea veluti realia contemplatur iisque exultat quamdiu ea imaginari non potest quÊ horum existentiam secludunt et ipsius agendi potentiam determinant. Est igitur superbia lÊtitia ex eo orta quod homo de se plus justo sentit. Deinde lÊtitia quÊ ex eo oritur quod homo de alio plus justo sentit, existimatio vocatur et illa denique despectus quÊ ex eo oritur quod de alio minus justo sentit.

PROPOSITIO XXVII: Ex eo quod rem nobis similem et quam nullo affectu prosecuti sumus, aliquo affectu affici imaginamur, eo ipso simili affectu afficimur.

DEMONSTRATIO: Rerum imagines sunt corporis humani affectiones quarum ideÊ corpora externa veluti nobis prÊsentia reprÊsentant (per scholium propositionis 17 partis II) hoc est (per propositionem 16 partis II) quarum ideÊ naturam nostri corporis et simul prÊsentem externi corporis naturam involvunt. Si igitur corporis externi natura similis sit naturÊ nostri corporis, tum idea corporis externi quod imaginamur affectionem nostri corporis involvet similem affectioni corporis externi et consequenter si aliquem nobis similem aliquo affectu affectum imaginamur, hÊc imaginatio affectionem nostri corporis huic affectui similem exprimet adeoque ex hoc quod rem aliquam nobis similem aliquo affectu affici imaginamur, simili cum ipsa affectu afficimur. Quod si rem nobis similem odio habeamus, eatenus (per propositionem 23 hujus) contrario affectu cum ipsa afficiemur, non autem simili. Q.E.D.

SCHOLIUM: HÊc affectuum imitatio quando ad tristitiam refertur, vocatur commiseratio (de qua vide scholium propositionis 22 hujus) sed ad cupiditatem relata Êmulatio, quÊ proinde nihil aliud est quam alicujus rei cupiditas quÊ in nobis ingeneratur ex eo quod alios nobis similes eandem cupiditatem habere imaginamur.

COROLLARIUM I: Si aliquem quem nullo affectu prosecuti sumus, imaginamur lÊtitia afficere rem nobis similem, amore erga eundem afficiemur. Si contra eundem imaginamur eandem tristitia afficere, odio erga ipsum afficiemur.

DEMONSTRATIO: Hoc eodem modo ex propositione prÊcedenti demonstratur ac propositio 22 hujus ex propositione 21.

COROLLARIUM II: Rem cujus nos miseret, odio habere non possumus ex eo quod ipsius miseria nos tristitia afficit.

DEMONSTRATIO: Si enim ex eo nos eandem odio habere possemus, tum (per propositionem 23 hujus) ex ipsius tristitia lÊtaremur, quod est contra hypothesin.

COROLLARIUM III: Rem cujus nos miseret, a miseria quantum possumus liberare conabimur.

DEMONSTRATIO: Id quod rem cujus nos miseret, tristitia afficit, nos simili etiam tristitia afficit (per propositionem prÊcedentem) adeoque omne id quod ejus rei existentiam tollit sive quod rem destruit, comminisci conabimur (per propositionem 13 hujus) hoc est (per scholium propositionis 9 hujus) id destruere appetemus sive ad id destruendum determinabimur atque adeo rem cujus miseremur, a sua miseria liberare conabimur. Q.E.D.

SCHOLIUM: HÊc voluntas sive appetitus benefaciendi qui ex eo oritur quod rei in quam beneficium conferre volumus, nos miseret, benevolentia vocatur, quÊ proinde nihil aliud est quam cupiditas ex commiseratione orta. CÊterum de amore et odio erga illum qui rei quam nobis similem esse imaginamur, bene aut male fecit, vide scholium propositionis 22 hujus.

PROPOSITIO XXVIII: Id omne quod ad lÊtitiam conducere imaginamur, conamur promovere ut fiat; quod vero eidem repugnare sive ad tristitiam conducere imaginamur, amovere vel destruere conamur.

DEMONSTRATIO: Quod ad lÊtitiam conducere imaginamur, quantum possumus imaginari conamur (per propositionem 12 hujus) hoc est (per propositionem 17 partis II) id quantum possumus conabimur ut prÊsens sive ut actu existens contemplari. Sed mentis conatus seu potentia in cogitando Êqualis et simul natura est cum corporis conatu seu potentia in agendo (ut clare sequitur ex corollario propositionis 7 et corollario propositionis 11 partis II) : ergo ut id existat absolute conamur sive (quod per scholium propositionis 9 hujus idem est) appetimus et intendimus; quod erat primum. Deinde si id quod tristitiÊ causam esse credimus hoc est (per scholium propositionis 13 hujus) si id quod odio habemus, destrui imaginamur, lÊtabimur (per propositionem 20 hujus) adeoque idem (per primam hujus partem) conabimur destruere sive (per propositionem 13 hujus) a nobis amovere ne ipsum ut prÊsens contemplemur, quod erat secundum. Ergo id omne quod ad lÊtitiam etc. Q.E.D.

PROPOSITIO XXIX: Nos id omne etiam agere conabimur quod homines cum lÊtitia aspicere imaginamur et contra id agere aversabimur quod homines aversari imaginamur.

DEMONSTRATIO: Ex eo quod imaginamur homines aliquid amare vel odio habere, nos idem amabimus vel odio habebimus (per propositionem 27 hujus) hoc est (per scholium propositionis 13 hujus) eo ipso ejus rei prÊsentia lÊtabimur vel contristabimur adeoque (per prÊcedentem propositionem) id omne quod homines amare sive cum lÊtitia aspicere imaginamur, conabimur agere etc. Q.E.D.

SCHOLIUM: Hic conatus aliquid agendi et etiam omittendi ea sola de causa ut hominibus placeamus, vocatur ambitio prÊsertim quando adeo impense vulgo placere conamur ut cum nostro aut alterius damno quÊdam agamus vel omittamus; alias humanitas appellari solet. Deinde lÊtitiam qua alterius actionem qua nos conatus est delectari, imaginamur, laudem voco; tristitiam vero qua contra ejusdem actionem aversamur, vituperium voco.

PROPOSITIO XXX: Si quis aliquid egit quod reliquos lÊtitia afficere imaginatur, is lÊtitia concomitante idea sui tanquam causa afficietur sive se ipsum cum lÊtitia contemplabitur. Si contra aliquid egit quod reliquos tristitia afficere imaginatur, se ipsum cum tristitia contra contemplabitur.

DEMONSTRATIO: Qui se reliquos lÊtitia vel tristitia afficere imaginatur, eo ipso (per propositionem 27 hujus) lÊtitia vel tristitia afficietur. Cum autem homo (per propositiones 19 et 23 partis II) sui sit conscius per affectiones quibus ad agendum determinatur, ergo qui aliquid egit quod ipse imaginatur reliquos lÊtitia afficere, lÊtitia cum conscientia sui tanquam causa afficietur sive seipsum cum lÊtitia contemplabitur et contra. Q.E.D.

SCHOLIUM: Cum amor (per scholium propositionis 13 hujus) sit lÊtitia concomitante idea causÊ externÊ et odium tristitia concomitante etiam idea causÊ externÊ, erit ergo hÊc lÊtitia et tristitia amoris et odii species. Sed quia amor et odium ad objecta externa referuntur, ideo hos affectus aliis nominibus significabimus nempe lÊtitiam concomitante idea causÊ internÊ gloriam et tristitiam huic contrariam pudorem appellabimus : intellige quando lÊtitia vel tristitia ex eo oritur quod homo se laudari vel vituperari credit, alias lÊtitiam concomitante idea causÊ internÊ acquiescentiam in se ipso, tristitiam vero eidem contrariam pônitentiam vocabo. Deinde quia (per corollarium propositionis 17 partis II) fieri potest ut lÊtitia qua aliquis se reliquos afficere imaginatur, imaginaria tantum sit et (per propositionem 25 hujus) unusquisque de se id omne conatur imaginari quod se lÊtitia afficere imaginatur, facile ergo fieri potest ut gloriosus superbus sit et se omnibus gratum esse imaginetur quando omnibus molestus est.

PROPOSITIO XXXI: Si aliquem imaginamur amare vel cupere vel odio habere aliquid quod ipsi amamus, cupimus vel odio habemus, eo ipso rem constantius amabimus, etc. Si autem id quod amamus, eum aversari imaginamur vel contra, tum animi fluctuationem patiemur.

DEMONSTRATIO: Ex eo solo quod aliquem aliquid amare imaginamur, eo ipso idem amabimus (per propositionem 27 hujus). At sine hoc nos idem amare supponimus; accedit ergo amori nova causa a qua fovetur atque adeo id quod amamus hoc ipso constantius amabimus. Deinde ex eo quod aliquem aliquid aversari imaginamur, idem aversabimur (per eandem propositionem). At si supponamus nos eodem tempore id ipsum amare, eodem ergo tempore hoc idem amabimus et aversabimur sive (vide scholium propositionis 17 hujus) animi fluctuationem patiemur. Q.E.D.

COROLLARIUM: Hinc et ex propositione 28 hujus sequitur unumquemque quantum potest conari ut unusquisque id quod ipse amat, amet et quod ipse odit, odio etiam habeat; unde illud poetÊ: Speremus pariter, pariter metuamus amantes; Ferreus est si quis quod sinit alter, amat.

SCHOLIUM: Hic conatus efficiendi ut unusquisque probet id quod ipse amat vel odio habet, revera est ambitio (vide scholium propositionis 29 hujus) atque adeo videmus unumquemque ex natura appetere ut reliqui ex ipsius ingenio vivant, quod dum omnes pariter appetunt, pariter sibi impedimento et dum omnes ab omnibus laudari seu amari volunt, odio invicem sunt.

PROPOSITIO XXXII: Si aliquem re aliqua qua unus solus potiri potest, gaudere imaginamur, conabimur efficere ne ille illa re potiatur.

DEMONSTRATIO: Ex eo solo quod aliquem re aliqua gaudere imaginamur (per propositionem 27 hujus cum ejusdem I corollario) rem illam amabimus eaque gaudere cupiemus. At (per hypothesin) huic lÊtitiÊ obstare imaginamur quod ille eadem hac re gaudeat; ergo (per propositionem 28 hujus) ne ille eadem potiatur, conabimur. Q.E.D.

SCHOLIUM: Videmus itaque cum hominum natura plerumque ita comparatum esse ut eorum quibus male est, misereantur et quibus bene est, invideant et (per propositionem prÊcedentem) eo majore odio quo rem qua alium potiri imaginantur, magis amant. Videmus deinde ex eadem naturÊ humanÊ proprietate ex qua sequitur homines esse misericordes, sequi etiam eosdem esse invidos et ambitiosos. Denique si ipsam experientiam consulere velimus, ipsam hÊc omnia docere experiemur prÊsertim si ad priores nostrÊ Êtatis annos attenderimus. Nam pueros quia eorum corpus continuo veluti in Êquilibrio est, ex hoc solo ridere vel flere experimur quod alios ridere vel flere vident et quicquid prÊterea vident alios facere, id imitari statim cupiunt et omnia denique sibi cupiunt quibus alios delectari imaginantur; nimirum quia rerum imagines uti diximus sunt ipsÊ humani corporis affectiones sive modi quibus corpus humanum a causis externis afficitur disponiturque ad hoc vel illud agendum.

PROPOSITIO XXXIII: Cum rem nobis similem amamus, conamur quantum possumus efficere ut nos contra amet.

DEMONSTRATIO: Rem quam amamus prÊ reliquis quantum possumus imaginari conamur (per propositionem 12 hujus). Si igitur res nobis sit similis, ipsam prÊ reliquis lÊtitia afficere conabimur (per propositionem 29 hujus) sive conabimur quantum possumus efficere ut res amata lÊtitia afficiatur concomitante idea nostri hoc est (per scholium propositionis 13 hujus) ut nos contra amet. Q.E.D.

PROPOSITIO XXXIV: Quo majore affectu rem amatam erga nos affectam esse imaginamur, eo magis gloriabimur.

DEMONSTRATIO: Nos (per propositionem prÊcedentem) conamur quantum possumus ut res amata nos contra amet hoc est (per scholium propositionis 13 hujus) ut res amata lÊtitia afficiatur concomitante idea nostri. Quo itaque rem amatam majore lÊtitia nostra de causa affectam esse imaginamur, eo magis hic conatus juvatur hoc est (per propositionem 11 hujus cum ejus scholio) eo majore lÊtitia afficimur. At cum ex eo lÊtemur quod alium nobis similem lÊtitia affecimus, tum nosmet cum lÊtitia contemplamur (per propositionem 30 hujus) : ergo quo majore affectu rem amatam erga nos affectam esse imaginamur, eo majore lÊtitia nosmet contemplabimur sive (per scholium propositionis 30 hujus) eo magis gloriabimur. Q.E.D.

PROPOSITIO XXXV: Si quis imaginatur rem amatam eodem vel arctiore vinculo amicitiÊ quo ipse eadem solus potiebatur, alium sibi jungere, odio erga ipsam rem amatam afficietur et illi alteri invidebit.

DEMONSTRATIO: Quo quis majore amore rem amatam erga se affectam esse imaginatur, eo magis gloriabitur (per prÊcedentem propositionem) hoc est (per scholium propositionis 30 hujus) lÊtabitur adeoque (per propositionem 28 hujus) conabitur quantum potest imaginari rem amatam ipsi quam arctissime devinctam, qui quidem conatus sive appetitus fomentatur si alium idem sibi cupere imaginatur (per propositionem 31 hujus). At hic conatus sive appetitus ab ipsius rei amatÊ imagine, concomitante imagine illius quem res amata sibi jungit, coerceri supponitur; ergo (per scholium propositionis 11 hujus) eo ipso tristitia afficietur concomitante idea rei amatÊ tanquam causa et simul imagine alterius hoc est (per scholium propositionis 13 hujus) odio erga rem amatam afficietur et simul erga illum alterum (per corollarium propositionis 15 hujus) cui propterea (per propositionem 23 hujus) quod re amata delectatur, invidebit. Q.E.D.

SCHOLIUM: Hoc odium erga rem amatam invidiÊ junctum zelotypia vocatur, quÊ proinde nihil aliud est quam animi fluctuatio orta ex amore et odio simul concomitante idea alterius cui invidetur. PrÊterea hoc odium erga rem amatam majus erit pro ratione lÊtitiÊ qua zelotypus ex reciproco rei amatÊ amore solebat affici et etiam pro ratione affectus quo erga illum quem sibi rem amatam jungere imaginatur, affectus erat. Nam si eum oderat, eo ipso rem amatam (per propositionem 24 hujus) odio habebit quia ipsam id quod ipse odio habet, lÊtitia afficere imaginatur et etiam (per corollarium propositionis 15 hujus) ex eo quod rei amatÊ imaginem imagini ejus quem odit, jungere cogitur, quÊ ratio plerumque locum habet in amore erga fÊminam; qui enim imaginatur mulierem quam amat alteri sese prostituere, non solum ex eo quod ipsius appetitus coercetur, contristabitur sed etiam quia rei amatÊ imaginem pudendis et excrementis alterius jungere cogitur, eandem aversatur; ad quod denique accedit quod zelotypus non eodem vultu quem res amata ei prÊbere solebat, ab eadem excipiatur, qua etiam de causa amans contristatur, ut jam ostendam.

PROPOSITIO XXXVI: Qui rei qua semel delectatus est, recordatur, cupit eadem cum iisdem potiri circumstantiis ac cum primo ipsa delectatus est.

DEMONSTRATIO: Quicquid homo simul cum re quÊ ipsum delectavit, vidit, id omne (per propositionem 15 hujus) erit per accidens lÊtitiÊ causa adeoque (per propositionem 28 hujus) omni eo simul cum re quÊ ipsum delectavit, potiri cupiet sive re cum omnibus iisdem circumstantiis potiri cupiet ac cum primo eadem delectatus est. Q.E.D.

COROLLARIUM: Si itaque unam ex iis circumstantiis deficere compererit, amans contristabitur.

DEMONSTRATIO: Nam quatenus aliquam circumstantiam deficere comperit eatenus aliquid imaginatur quod ejus rei existentiam secludit. Cum autem ejus rei sive circumstantiÊ (per propositionem prÊcedentem) sit prÊ amore cupidus, ergo (per propositionem 19 hujus) quatenus eandem deficere imaginatur, contristabitur. Q.E.D.

SCHOLIUM: HÊc tristitia quatenus absentiam ejus quod amamus, respicit, desiderium vocatur.

PROPOSITIO XXXVII: Cupiditas quÊ prÊ tristitia vel lÊtitia prÊque odio vel amore oritur, eo est major quo affectus major est.

DEMONSTRATIO: Tristitia hominis agendi potentiam (per scholium propositionis 11 hujus) minuit vel coercet hoc est (per propositionem 7 hujus) conatum quo homo in suo esse perseverare conatur, minuit vel coercet adeoque (per propositionem 5 hujus) huic conatui est contraria et quicquid homo tristitia affectus conatur, est tristitiam amovere. At (per tristitiÊ definitionem) quo tristitia major est, eo majori parti hominis agendi potentiÊ necesse est opponi; ergo quo major tristitia est, eo majore agendi potentia conabitur homo contra tristitiam amovere hoc est (per scholium propositionis 9 hujus) eo majore cupiditate sive appetitu conabitur tristitiam amovere. Deinde quoniam lÊtitia (per idem scholium propositionis 11 hujus) hominis agendi potentiam auget vel juvat, facile eadem via demonstratur quod homo lÊtitia affectus nihil aliud cupit quam eandem conservare idque eo majore cupiditate quo lÊtitia major erit. Denique quoniam odium et amor sunt ipsi tristitiÊ vel lÊtitiÊ affectus, sequitur eodem modo quod conatus, appetitus sive cupiditas quÊ prÊ odio vel amore oritur, major erit pro ratione odii et amoris. Q.E.D.

PROPOSITIO XXXVIII: Si quis rem amatam odio habere inceperit ita ut amor plane aboleatur, eandem majore odio ex pari causa prosequetur quam si ipsam nunquam amavisset et eo majore quo amor antea major fuerat.

DEMONSTRATIO: Nam si quis rem quam amat, odio habere incipit, plures ejus appetitus coercentur quam si eandem non amavisset. Amor namque lÊtitia est (per scholium propositionis 13 hujus) quam homo quantum potest (per propositionem 28 hujus) conservare conatur idque (per idem scholium) rem amatam ut prÊsentem contemplando eandemque (per propositionem 21 hujus) lÊtitia quantum potest afficiendo, qui quidem conatus (per propositionem prÊcedentem) eo est major quo amor major est ut et conatus efficiendi ut res amata ipsum contra amet (vide propositionem 33 hujus). At hi conatus odio erga rem amatam coercentur (per corollarium propositionis 13 et per propositionem 23 hujus); ergo amans (per scholium propositionis 11 hujus) hac etiam de causa tristitia afficietur et eo majore quo amor major fuerat hoc est prÊter tristitiam quÊ odii fuit causa, alia ex eo oritur quod rem amavit et consequenter majore tristitiÊ affectu rem amatam contemplabitur hoc est (per scholium propositionis 13 hujus) majore odio prosequetur quam si eandem non amavisset et eo majore quo amor major fuerat. Q.E.D.

PROPOSITIO XXXIX: Qui aliquem odio habet, ei malum inferre conabitur nisi ex eo majus sibi malum oriri timeat et contra qui aliquem amat, ei eadem lege benefacere conabitur.

DEMONSTRATIO: Aliquem odio habere est (per scholium propositionis 13 hujus) aliquem ut tristitiÊ causam imaginari adeoque (per propositionem 28 hujus) is qui aliquem odio habet, eundem amovere vel destruere conabitur. Sed si inde aliquid tristius sive (quod idem est) majus malum sibi timeat idque se vitare posse credit non inferendo ei quem odit malum quod meditabatur, a malo inferendo (per eandem propositionem 28 hujus) abstinere cupiet idque (per propositionem 37 hujus) majore conatu quam quo tenebatur inferendi malum, qui propterea prÊvalebit, ut volebamus. SecundÊ partis demonstratio eodem modo procedit. Ergo qui aliquem odio habet etc. Q.E.D.

SCHOLIUM: Per bonum hic intelligo omne genus lÊtitiÊ et quicquid porro ad eandem conducit et prÊcipue id quod desiderio qualecunque illud sit, satisfacit. Per malum autem omne tristitiÊ genus et prÊcipue id quod desiderium frustratur. Supra enim (in scholio propositionis 9 hujus) ostendimus nos nihil cupere quia id bonum esse judicamus sed contra id bonum vocamus quod cupimus et consequenter id quod aversamur malum appellamus; quare unusquisque ex suo affectu judicat seu Êstimat quid bonum, quid malum, quid melius, quid pejus et quid denique optimum quidve pessimum sit. Sic avarus argenti copiam optimum, ejus autem inopiam pessimum judicat. Ambitiosus autem nihil Êque ac gloriam cupit et contra nihil Êque ac pudorem reformidat. Invido deinde nihil jucundius quam alterius infelicitas et nihil molestius quam aliena felicitas ac sic unusquisque ex suo affectu rem aliquam bonam aut malam, utilem aut inutilem esse judicat. CÊterum hic affectus quo homo ita disponitur ut id quod vult nolit vel ut id quod non vult velit, timor vocatur, qui proinde nihil aliud est quam metus quatenus homo ab eodem disponitur ad malum quod futurum judicat, minore vitandum (vide propositionem 28 hujus). Sed si malum quod timet pudor sit, tum timor appellatur verecundia. Denique si cupiditas malum futurum vitandi coercetur timore alterius mali ita ut quid potius velit, nesciat, tum metus vocatur consternatio prÊcipue si utrumque malum quod timetur ex maximis sit.

PROPOSITIO XL: Qui se odio haberi ab aliquo imaginatur nec se ullam odii causam illi dedisse credit, eundem odio contra habebit.

DEMONSTRATIO: Qui aliquem odio affectum imaginatur, eo ipso etiam odio afficietur (per propositionem 27 hujus) hoc est (per scholium propositionis 13 hujus) tristitia concomitante idea causÊ externÊ. At ipse (per hypothesin) nullam hujus tristitiÊ causam imaginatur prÊter illum qui ipsum odio habet; ergo ex hoc quod se odio haberi ab aliquo imaginatur, tristitia afficietur concomitante idea ejus qui ipsum odio habet sive (per idem scholium) eundem odio habebit. Q.E.D.

SCHOLIUM: Quod si se justam odii causam prÊbuisse imaginatur, tum (per propositionem 30 hujus et ejusdem scholium) pudore afficietur. Sed hoc (per propositionem 25 hujus) raro contingit. PrÊterea hÊc odii reciprocatio oriri etiam potest ex eo quod odium sequatur conatus malum inferendi ei qui odio habetur (per propositionem 39 hujus). Qui igitur se odio haberi ab aliquo imaginatur, eundem alicujus mali sive tristitiÊ causam imaginabitur atque adeo tristitia afficietur seu metu concomitante idea ejus qui ipsum odio habet tanquam causa hoc est odio contra afficietur ut supra.

COROLLARIUM I: Qui quem amat odio erga se affectum imaginatur, odio et amore simul conflictabitur. Nam quatenus imaginatur ab eodem se odio haberi, determinatur (per propositionem prÊcedentem) ad eundem contra odio habendum. At (per hypothesin) ipsum nihilominus amat : ergo odio et amore simul conflictabitur.

COROLLARIUM II: Si aliquis imaginatur ab aliquo quem antea nullo affectu prosecutus est, malum aliquod prÊ odio sibi illatum esse, statim idem malum eidem referre conabitur.

DEMONSTRATIO: Qui aliquem odio erga se affectum esse imaginatur, eum contra (per prÊcedentem propositionem) odio habebit et (per propositionem 26 hujus) id omne comminisci conabitur quod eundem possit tristitia afficere atque id eidem (per propositionem 39 hujus) inferre studebit. At (per hypothesin) primum quod hujusmodi imaginatur, est malum sibi illatum; ergo idem statim eidem inferre conabitur. Q.E.D.

SCHOLIUM: Conatus malum inferendi ei quem odimus ira vocatur; conatus autem malum nobis illatum referendi vindicta appellatur.

PROPOSITIO XLI: Si quis ab aliquo se amari imaginatur nec se ullam ad id causam dedisse credit (quod per corollarium propositionis 15 et per propositionem 16 hujus fieri potest) eundem contra amabit.

DEMONSTRATIO: HÊc propositio eadem via demonstratur ac prÊcedens. Cujus etiam scholium vide.

SCHOLIUM: Quod si se justam amoris causam prÊbuisse crediderit, gloriabitur (per propositionem 30 hujus cum ejusdem scholio) quod quidem (per propositionem 25 hujus) frequentius contingit et cujus contrarium evenire diximus quando aliquis ab aliquo se odio haberi imaginatur (vide scholium propositionis prÊcedentis). Porro hic reciprocus amor et consequenter (per propositionem 39 hujus) conatus benefaciendi ei qui nos amat quique (per eandem propositionem 39 hujus) nobis benefacere conatur, gratia seu gratitudo vocatur atque adeo apparet homines longe paratiores esse ad vindictam quam ad referendum beneficium.

COROLLARIUM: Qui ab eo quem odio habet, se amari imaginatur, odio et amore simul conflictabitur. Quod eadem via qua primum propositionis prÊcedentis corollarium demonstratur.

SCHOLIUM: Quod si odium prÊvaluerit, ei a quo amatur malum inferre conabitur, qui quidem affectus crudelitas appellatur prÊcipue si illum qui amat nullam odii communem causam prÊbuisse creditur.

PROPOSITIO XLII: Qui in aliquem amore aut spe gloriÊ motus beneficium contulit, contristabitur si viderit beneficium ingrato animo accipi.

DEMONSTRATIO: Qui rem aliquam sibi similem amat, conatur quantum potest efficere ut ab ipsa contra ametur (per propositionem 33 hujus). Qui igitur prÊ amore in aliquem beneficium contulit, id facit desiderio quo tenetur ut contra ametur hoc est (per propositionem 34 hujus) spe gloriÊ sive (per scholium propositionis 30 hujus) lÊtitiÊ adeoque (per propositionem 12 hujus) hanc gloriÊ causam quantum potest imaginari sive ut actu existentem contemplari conabitur. At (per hypothesin) aliud imaginatur quod ejusdem causÊ existentiam secludit : ergo (per propositionem 19 hujus) eo ipso contristabitur. Q.E.D.

PROPOSITIO XLIII: Odium reciproco odio augetur et amore contra deleri potest.

DEMONSTRATIO: Qui eum quem odit, odio contra erga se affectum esse imaginatur, eo ipso (per propositionem 40 hujus) novum odium oritur durante (per hypothesin) adhuc primo. Sed si contra eundem amore erga se affectum esse imaginetur, quatenus hoc imaginatur eatenus (per propositionem 30 hujus) se ipsum cum lÊtitia contemplatur et eatenus (per propositionem 29 hujus) eidem placere conabitur hoc est (per propositionem 41 hujus) eatenus conatur ipsum odio non habere nullaque tristitia afficere; qui quidem conatus (per propositionem 37 hujus) major vel minor erit pro ratione affectus ex quo oritur atque adeo si major fuerit illo qui ex odio oritur et quo rem quam odit (per propositionem 26 hujus) tristitia afficere conatur, ei prÊvalebit et odium ex animo delebit. Q.E.D.

PROPOSITIO XLIV: Odium quod amore plane vincitur in amorem transit et amor propterea major est quam si odium non prÊcessisset.

DEMONSTRATIO: Eodem modo procedit ac propositionis 38 hujus. Nam qui rem quam odit sive quam cum tristitia contemplari solebat, amare incipit, eo ipso quod amat, lÊtatur et huic lÊtitiÊ quam amor involvit (vide ejus definitionem in scholio propositionis 13 hujus) illa etiam accedit quÊ ex eo oritur quod conatus amovendi tristitiam quam odium involvit (ut in propositione 37 hujus ostendimus) prorsus juvatur concomitante idea ejus quem odio habuit tanquam causa.

SCHOLIUM: Quamvis res ita se habeat, nemo tamen conabitur rem aliquam odio habere vel tristitia affici ut majore hac lÊtitia fruatur hoc est nemo spe damnum recuperandi damnum sibi inferri cupiet nec Êgrotare desiderabit spe convalescendi. Nam unusquisque suum esse conservare et tristitiam quantum potest amovere semper conabitur. Quod si contra concipi posset hominem posse cupere aliquem odio habere ut eum postea majore amore prosequatur, tum eundem odio habere semper desiderabit. Nam quo odium majus fuerit, eo amor erit major atque adeo desiderabit semper ut odium magis magisque augeatur et eadem de causa homo magis ac magis Êgrotare conabitur ut majore lÊtitia ex restauranda valetudine postea fruatur atque adeo semper Êgrotare conabitur, quod (per propositionem 6 hujus) est absurdum.

PROPOSITIO XLV: Si quis aliquem sibi similem odio in rem sibi similem quam amat, affectum esse imaginatur, eum odio habebit.

DEMONSTRATIO: Nam res amata eum qui ipsam odit, odio contra habet (per propositionem 40 hujus) adeoque amans qui aliquem imaginatur rem amatam odio habere, eo ipso rem amatam odio hoc est (per scholium propositionis 13 hujus) tristitia affectam esse imaginatur et consequenter (per propositionem 21 hujus) contristatur idque concomitante idea ejus qui rem amatam odit tanquam causa hoc est (per scholium propositionis 13 hujus) ipsum odio habebit. Q.E.D.

PROPOSITIO XLVI: Si quis ab aliquo cujusdam classis sive nationis a sua diversÊ lÊtitia vel tristitia affectus fuerit concomitante ejus idea sub nomine universali classis vel nationis tanquam causa, is non tantum illum sed omnes ejusdem classis vel nationis amabit vel odio habebit.

DEMONSTRATIO: Hujus rei demonstratio patet ex propositione 16 hujus partis.

PROPOSITIO XLVII: LÊtitia quÊ ex eo oritur quod scilicet rem quam odimus destrui aut alio malo affici imaginamur, non oritur absque ulla animi tristitia.

DEMONSTRATIO: Patet ex propositione 27 hujus. Nam quatenus rem nobis similem tristitia affici imaginamur eatenus contristamur.

SCHOLIUM: Potest hÊc propositio etiam demonstrari ex corollario propositionis 17 partis II. Quoties enim rei recordamur, quamvis ipsa actu non existat, eandem tamen ut prÊsentem contemplamur corpusque eodem modo afficitur; quare quatenus rei memoria viget eatenus homo determinatur ad eandem cum tristitia contemplandum; quÊ determinatio manente adhuc rei imagine coercetur quidem memoria illarum rerum quÊ hujus existentiam secludunt sed non tollitur atque adeo homo eatenus tantum lÊtatur quatenus hÊc determinatio coercetur et hinc fit ut hÊc lÊtitia quÊ ex rei quam odimus malo oritur, toties repetatur quoties ejusdem rei recordamur. Nam uti diximus quando ejusdem rei imago excitatur, quia hÊc ipsius rei existentiam involvit, hominem determinat ad rem cum eadem tristitia contemplandum qua eandem contemplari solebat cum ipsa existeret. Sed quia ejusdem rei imagini alias junxit quÊ ejusdem existentiam secludunt, ideo hÊc ad tristitiam determinatio statim coercetur et homo de novo lÊtatur et hoc toties quoties hÊc repetitio fit. Atque hÊc eadem est causa cur homines lÊtantur quoties alicujus jam prÊteriti mali recordantur et cur pericula a quibus liberati sunt, narrare gaudeant. Nam ubi aliquod periculum imaginantur, idem veluti adhuc futurum contemplantur et ad id metuendum determinantur, quÊ determinatio de novo coercetur idea libertatis quam hujus periculi ideÊ junxerunt cum ab eodem liberati sunt quÊque eos de novo securos reddit atque adeo de novo lÊtantur.

PROPOSITIO XLVIII: Amor et odium exempli gratia erga Petrum destruitur si tristitia quam hoc et lÊtitia quam ille involvit, ideÊ alterius causÊ jungatur et eatenus uterque diminuitur quatenus imaginamur Petrum non solum fuisse alterutrius causam.

DEMONSTRATIO: Patet ex sola amoris et odii definitione, quam vide in scholio propositionis 13 hujus. Nam propter hoc solum lÊtitia vocatur amor et tristitia odium erga Petrum quia scilicet Petrus hujus vel illius affectus causa esse consideratur. Hoc itaque prorsus vel ex parte sublato affectus quoque erga Petrum prorsus vel ex parte diminuitur. Q.E.D.

PROPOSITIO XLIX: Amor et odium erga rem quam liberam esse imaginamur, major ex pari causa uterque debet esse quam erga necessariam.

DEMONSTRATIO: Res quam liberam esse imaginamur, debet (per definitionem 7 partis I) per se absque aliis percipi. Si igitur eandem lÊtitiÊ vel tristitiÊ causam esse imaginemur, eo ipso (per scholium propositionis 13 hujus) eandem amabimus vel odio habebimus idque (per propositionem prÊcedentem) summo amore vel odio qui ex dato affectu oriri potest. Sed si rem quÊ ejusdem affectus est causa ut necessariam imaginemur, tum (per eandem definitionem 7 partis I) ipsam non solam sed cum aliis ejusdem affectus causam esse imaginabimur atque adeo (per propositionem prÊcedentem) amor et odium erga ipsam minor erit. Q.E.D.

SCHOLIUM: Hinc sequitur homines, quia se liberos esse existimant, majore amore vel odio se invicem prosequi quam alia; ad quod accedit affectuum imitatio, de qua vide propositiones 27, 34, 40 et 43 hujus.

PROPOSITIO L: Res quÊcunque potest esse per accidens spei aut metus causa.

DEMONSTRATIO: HÊc propositio eadem via demonstratur qua propositio 15 hujus, quam vide una cum scholio II propositionis 18 hujus.

SCHOLIUM: Res quÊ per accidens spei aut metus sunt causÊ, bona aut mala omina vocantur. Deinde quatenus hÊc eadem omina sunt spei aut metus causa eatenus (per definitionem spei et metus, quam vide in scholio II propositionis 18 hujus) lÊtitiÊ aut tristitiÊ sunt causa et consequenter (per corollarium propositionis 15 hujus) eatenus eadem amamus vel odio habemus et (per propositionem 28 hujus) tanquam media ad ea quÊ speramus, adhibere vel tanquam obstacula aut metus causas amovere conamur. PrÊterea ex propositione 25 hujus sequitur nos natura ita esse constitutos ut ea quÊ speramus, facile, quÊ autem timemus, difficile credamus et ut de iis plus minusve justo sentiamus. Atque ex his ortÊ sunt superstitiones quibus homines ubique conflictantur. CÊterum non puto operÊ esse pretium animi hic ostendere fluctuationes quÊ ex spe et metu oriuntur quandoquidem ex sola horum affectuum definitione sequitur non dari spem sine metu neque metum sine spe (ut fusius suo loco explicabimus) et prÊterea quandoquidem quatenus aliquid speramus aut metuimus eatenus idem amamus vel odio habemus atque adeo quicquid de amore et odio diximus, facile unusquisque spei et metui applicare poterit.

PROPOSITIO LI: Diversi homines ab uno eodemque objecto diversimode affici possunt et unus idemque homo ab uno eodemque objecto potest diversis temporibus diversimode affici.

DEMONSTRATIO: Corpus humanum (per postulatum 3 partis II) a corporibus externis plurimis modis afficitur. Possunt igitur eodem tempore duo homines diversimode esse affecti atque adeo (per axioma 1 quod est post lemma 3, quod vide post propositionem 13 partis II) ab uno eodemque objecto possunt diversimode affici. Deinde (per idem postulatum) corpus humanum potest jam hoc jam alio modo esse affectum et consequenter (per idem axioma) ab uno eodemque objecto diversis temporibus diversimode affici. Q.E.D.

SCHOLIUM: Videmus itaque fieri posse ut quod hic amat, alter odio habeat et quod hic metuit, alter non metuat et ut unus idemque homo jam amet quod antea oderit et ut jam audeat quod antea timuit etc. Deinde quia unusquisque ex suo affectu judicat quid bonum, quid malum, quid melius et quid pejus sit (vide scholium propositionis 39 hujus) sequitur homines tam judicio quam affectu variare posse et hinc fit ut cum alios aliis comparamus, ex sola affectuum differentia a nobis distinguantur et ut alios intrepidos, alios timidos, alios denique alio nomine appellemus. Exempli gratia illum ego intrepidum vocabo qui malum contemnit quod ego timere soleo et si prÊterea ad hoc attendam quod ejus cupiditas malum inferendi ei quem odit et benefaciendi ei quem amat, non coercetur timore mali a quo ego contineri soleo, ipsum audacem appellabo. Deinde ille mihi timidus videbitur qui malum timet quod ego contemnere soleo et si insuper ad hoc attendam quod ejus cupiditas coercetur timore mali quod me continere nequit, ipsum pusillanimem esse dicam et sic unusquisque judicabit. Denique ex hac hominis natura et judicii inconstantia ut et quod homo sÊpe ex solo affectu de rebus judicat et quod res quas ad lÊtitiam vel tristitiam facere credit quasque propterea (per propositionem 28 hujus) ut fiant promovere vel amovere conatur, sÊpe non nisi imaginariÊ sint ut jam taceam alia quÊ in II parte ostendimus de rerum incertitudine, facile concipimus hominem posse sÊpe in causa esse tam ut contristetur quam ut lÊtetur sive ut tam tristitia quam lÊtitia afficiatur concomitante idea sui tanquam causa atque adeo facile intelligimus quid pônitentia et quid acquiescentia in se ipso sit. Nempe pônitentia est tristitia concomitante idea sui et acquiescentia in se ipso est lÊtitia concomitante idea sui tanquam causa et hi affectus vehementissimi sunt quia homines se liberos esse credunt (vide propositionem 49 hujus).

PROPOSITIO LII: Objectum quod simul cum aliis antea vidimus vel quod nihil habere imaginamur nisi quod commune est pluribus, non tamdiu contemplabimur ac illud quod aliquid singulare habere imaginamur.

DEMONSTRATIO: Simulatque objectum quod cum aliis vidimus, imaginamur, statim et aliorum recordamur (per propositionem 18 partis II, cujus etiam scholium vide) et sic ex unius contemplatione statim in contemplationem alterius incidimus. Atque eadem est ratio objecti quod nihil habere imaginamur nisi quod commune est pluribus. Nam eo ipso supponimus nos nihil in eo contemplari quod antea cum aliis non viderimus. Verum cum supponimus nos in objecto aliquo aliquid singulare quod antea nunquam vidimus, imaginari, nihil aliud dicimus quam quod mens dum illud objectum contemplatur, nullum aliud in se habeat in cujus contemplationem ex contemplatione illius incidere potest atque adeo ad illud solum contemplandum determinata est. Ergo objectum etc. Q.E.D.

SCHOLIUM: HÊc mentis affectio sive rei singularis imaginatio quatenus sola in mente versatur, vocatur admiratio, quÊ si ab objecto quod timemus moveatur, consternatio dicitur quia mali admiratio hominem suspensum in sola sui contemplatione ita tenet ut de aliis cogitare non valeat quibus illud malum vitare posset. Sed si id quod admiramur sit hominis alicujus prudentia, industria vel aliquid hujusmodi, quia eo ipso hominem nobis longe antecellere contemplamur, tum admiratio vocatur veneratio; alias horror si hominis iram, invidiam etc. admiramur. Deinde si hominis quem amamus prudentiam, industriam etc. admiramur, amor eo ipso (per propositionem 12 hujus) major erit et hunc amorem admirationi sive venerationi junctum devotionem vocamus. Et ad hunc modum concipere etiam possumus odium, spem, securitatem et alios affectus admirationi junctos atque adeo plures affectus deducere poterimus quam qui receptis vocabulis indicari solent. Unde apparet affectuum nomina inventa esse magis ex eorum vulgari usu quam ex eorundem accurata cognitione. Admirationi opponitur contemptus cujus tamen causa hÊc plerumque est quod scilicet ex eo quod aliquem rem aliquam admirari, amare, metuere etc. videmus vel ex eo quod res aliqua primo aspectu apparet similis rebus quas admiramur, amamus, metuimus etc. (per propositionem 15 cum ejus corollario et propositionem 27 hujus) determinamur ad eandem rem admirandum, amandum, metuendum etc. Sed si ex ipsius rei prÊsentia vel accuratiore contemplatione, id omne de eadem negare cogamur quod causa admirationis, amoris, metus etc. esse potest, tum mens ex ipsa rei prÊsentia magis ad ea cogitandum quÊ in objecto non sunt quam quÊ in ipso sunt, determinata manet cum tamen contra ex objecti prÊsentia id prÊcipue cogitare soleat quod in objecto est. Porro sicut devotio ex rei quam amamus admiratione sic irrisio ex rei quam odimus vel metuimus contemptu oritur et dedignatio ex stultitiÊ contemptu sicuti veneratio ex admiratione prudentiÊ. Possumus denique amorem, spem, gloriam et alios affectus junctos contemptui concipere atque inde alios prÊterea affectus deducere quos etiam nullo singulari vocabulo ab aliis distinguere solemus.

PROPOSITIO LIII: Cum mens se ipsam suamque agendi potentiam contemplatur, lÊtatur et eo magis quo se suamque agendi potentiam distinctius imaginatur.

DEMONSTRATIO: Homo se ipsum non cognoscit nisi per affectiones sui corporis earumque ideas (per propositiones 19 et 23 partis II). Cum ergo fit ut mens se ipsam possit contemplari, eo ipso ad majorem perfectionem transire hoc est (per scholium propositionis 11 hujus) lÊtitia affici supponitur et eo majore quo se suamque agendi potentiam distinctius imaginari potest. Q.E.D.

COROLLARIUM: HÊc lÊtitia magis magisque fovetur quo magis homo se ab aliis laudari imaginatur. Nam quo magis se ab aliis laudari imaginatur eo majore lÊtitia alios ab ipso affici imaginatur idque concomitante idea sui (per scholium propositionis 29 hujus) atque adeo (per propositionem 27 hujus) ipse majore lÊtitia concomitante idea sui afficitur. Q.E.D.

PROPOSITIO LIV: Mens ea tantum imaginari conatur quÊ ipsius agendi potentiam ponunt.

DEMONSTRATIO: Mentis conatus sive potentia est ipsa ipsius mentis essentia (per propositionem 7 hujus); mentis autem essentia (ut per se notum) id tantum quod mens est et potest, affirmat; at non id quod non est neque potest adeoque id tantum imaginari conatur quod ipsius agendi potentiam affirmat sive ponit. Q.E.D.

PROPOSITIO LV: Cum mens suam impotentiam imaginatur, eo ipso contristatur.

DEMONSTRATIO: Mentis essentia id tantum quod mens est et potest, affirmat sive de natura mentis est ea tantummodo imaginari quÊ ipsius agendi potentiam ponunt (per propositionem prÊcedentem). Cum itaque dicimus quod mens dum se ipsam contemplatur, suam imaginatur impotentiam, nihil aliud dicimus quam quod dum mens aliquid imaginari conatur quod ipsius agendi potentiam ponit, hic ejus conatus coercetur sive (per scholium propositionis 11 hujus) quod ipsa contristatur. Q.E.D.

COROLLARIUM: HÊc tristitia magis ac magis fovetur si se ab aliis vituperari imaginatur; quod eodem modo demonstratur ac corollarium propositionis 53 hujus.

SCHOLIUM: HÊc tristitia concomitante idea nostrÊ imbecillitatis humilitas appellatur; lÊtitia autem quÊ ex contemplatione nostri oritur, philautia vel acquiescentia in se ipso vocatur. Et quoniam hÊc toties repetitur quoties homo suas virtutes sive suam agendi potentiam contemplatur, hinc ergo etiam fit ut unusquisque facta sua narrare suique tam corporis quam animi vires ostentare gestiat et ut homines hac de causa sibi invicem molesti sint. Ex quibus iterum sequitur homines natura esse invidos (vide scholium propositionis 24 et scholium propositionis 32 hujus) sive ob suorum Êqualium imbecillitatem gaudere et contra propter eorundem virtutem contristari. Nam quoties unusquisque suas actiones imaginatur toties lÊtitia (per propositionem 53 hujus) afficitur et eo majore quo actiones plus perfectionis exprimere et easdem distinctius imaginatur hoc est (per illa quÊ in scholio I propositionis 40 partis II dicta sunt) quo magis easdem ab aliis distinguere et ut res singulares contemplari potest. Quare unusquisque ex contemplatione sui tunc maxime gaudebit quando aliquid in se contemplatur quod de reliquis negat. Sed si id quod de se affirmat, ad universalem hominis vel animalis ideam refert, non tantopere gaudebit et contra contristabitur si suas ad aliorum actiones comparatas imbecilliores esse imaginetur, quam quidem tristitiam (per propositionem 28 hujus) amovere conabitur idque suorum Êqualium actiones perperam interpretando vel suas quantum potest adornando. Apparet igitur homines natura proclives esse ad odium et invidiam ad quam accedit ipsa educatio. Nam parentes solo honoris et invidiÊ stimulo liberos ad virtutem concitare solent. Sed scrupulus forsan remanet quod non raro hominum virtutes admiremur eosque veneremur. Hunc ergo ut amoveam sequens addam corollarium.

COROLLARIUM: Nemo virtutem alicui nisi Êquali invidet.

DEMONSTRATIO: Invidia est ipsum odium (vide scholium propositionis 24 hujus) sive (per scholium propositionis 13 hujus) tristitia hoc est (per scholium propositionis 11 hujus) affectio qua hominis agendi potentia seu conatus coercetur. At homo (per scholium propositionis 9 hujus) nihil agere conatur neque cupit nisi quod ex data sua natura sequi potest; ergo homo nullam de se agendi potentiam seu (quod idem est) virtutem prÊdicari cupiet quÊ naturÊ alterius est propria et suÊ aliena adeoque ejus cupiditas coerceri hoc est (per scholium propositionis 11 hujus) ipse contristari nequit ex eo quod aliquam virtutem in aliquo ipsi dissimili contemplatur et consequenter neque ei invidere poterit. At quidem suo Êquali qui cum ipso ejusdem naturÊ supponitur. Q.E.D.

SCHOLIUM: Cum igitur supra in scholio propositionis 52 hujus partis dixerimus nos hominem venerari ex eo quod ipsius prudentiam, fortitudinem etc. admiramur, id fit (ut ex ipsa propositione patet) quia has virtutes ei singulariter inesse et non ut nostrÊ naturÊ communes imaginamur adeoque easdem ipsi non magis invidebimus quam arboribus altitudinem et leonibus fortitudinem etc.

PROPOSITIO LVI: LÊtitiÊ, tristitiÊ et cupiditatis et consequenter uniuscujusque affectus qui ex his componitur ut animi fluctuationis vel qui ab his derivatur nempe amoris, odii, spei, metus etc. tot species dantur quot sunt species objectorum a quibus afficimur.

DEMONSTRATIO: LÊtitia et tristitia et consequenter affectus qui ex his componuntur vel ex his derivantur, passiones sunt (per scholium propositionis 11 hujus); nos autem (per propositionem 1 hujus) necessario patimur quatenus ideas habemus inadÊquatas et quatenus easdem habemus (per propositionem 3 hujus) eatenus tantum patimur hoc est (vide scholium I propositionis 40 partis II) eatenus tantum necessario patimur quatenus imaginamur sive (vide propositionem 17 partis II cum ejus scholio) quatenus afficimur affectu qui naturam nostri corporis et naturam corporis externi involvit. Natura igitur uniuscujusque passionis ita necessario debet explicari ut objecti a quo afficimur, natura exprimatur. Nempe lÊtitia quÊ ex objecto exempli gratia A oritur, naturam ipsius objecti A et lÊtitia quÊ ex objecto B oritur, ipsius objecti B naturam involvit atque adeo hi duo lÊtitiÊ affectus natura sunt diversi quia ex causis diversÊ naturÊ oriuntur. Sic etiam tristitiÊ affectus qui ex uno objecto oritur, diversus natura est a tristitia quÊ ab alia causa oritur, quod etiam de amore, odio, spe, metu, animi fluctuatione etc. intelligendum est ac proinde lÊtitiÊ, tristitiÊ, amoris, odii etc. tot species necessario dantur quot sunt species objectorum a quibus afficimur. At cupiditas est ipsa uniuscujusque essentia seu natura quatenus ex data quacunque ejus constitutione determinata concipitur ad aliquid agendum (vide scholium propositionis 9 hujus); ergo prout unusquisque a causis externis hac aut illa lÊtitiÊ, tristitiÊ, amoris, odii etc. specie afficitur hoc est prout ejus natura hoc aut alio modo constituitur, ita ejus cupiditas alia atque alia esse et natura unius a natura alterius cupiditatis tantum differre necesse est quantum affectus a quibus unaquÊque oritur, inter se differunt. Dantur itaque tot species cupiditatis quot sunt species lÊtitiÊ, tristitiÊ, amoris etc. et consequenter (per jam ostensa) quot sunt objectorum species a quibus afficimur. Q.E.D.

SCHOLIUM: Inter affectuum species quÊ (per propositionem prÊcedentem) perplurimÊ esse debent, insignes sunt luxuria, ebrietas, libido, avaritia et ambitio, quÊ non nisi amoris vel cupiditatis sunt notiones quÊ hujus utriusque affectus naturam explicant per objecta ad quÊ referuntur. Nam per luxuriam, ebrietatem, libidinem, avaritiam et ambitionem nihil aliud intelligimus quam convivandi, potandi, coeundi, divitiarum et gloriÊ immoderatum amorem vel cupiditatem. PrÊterea hi affectus quatenus eos per solum objectum ad quod referuntur ab aliis distinguimus, contrarios non habent. Nam temperantia quam luxuriÊ et sobrietas quam ebrietati et denique castitas quam libidini opponere solemus, affectus seu passiones non sunt sed animi indicant potentiam quÊ hos affectus moderatur. CÊterum reliquas affectuum species hic explicare nec possum (quia tot sunt quot objectorum species) nec si possem, necesse est. Nam ad id quod intendimus nempe ad affectuum vires et mentis in eosdem potentiam determinandum, nobis sufficit uniuscujusque affectus generalem habere definitionem. Sufficit inquam nobis affectuum et mentis communes proprietates intelligere ut determinare possimus qualis et quanta sit mentis potentia in moderandis et coercendis affectibus. Quamvis itaque magna sit differentia inter hunc et illum amoris, odii vel cupiditatis affectum exempli gratia inter amorem erga liberos et inter amorem erga uxorem, nobis tamen has differentias cognoscere et affectuum naturam et originem ulterius indagare, non est opus.

PROPOSITIO LVII: Quilibet uniuscujusque individui affectus ab affectu alterius tantum discrepat quantum essentia unius ab essentia alterius differt.

DEMONSTRATIO: HÊc propositio patet ex axiomate 1, quod vide post lemma 3 scholiumque propositionis 13 partis II. At nihilominus eandem ex trium primitivorum affectuum definitionibus demonstrabimus. Omnes affectus ad cupiditatem, lÊtitiam vel tristitiam referuntur ut eorum quas dedimus definitiones, ostendunt. At cupiditas est ipsa uniuscujusque natura seu essentia (vide ejus definitionem in scholio propositionis 9 hujus); ergo uniuscujusque individui cupiditas a cupiditate alterius tantum discrepat quantum natura seu essentia unius ab essentia alterius differt. LÊtitia deinde et tristitia passiones sunt quibus uniuscujusque potentia seu conatus in suo esse perseverandi augetur vel minuitur, juvatur vel coercetur (per propositionem 11 hujus et ejus scholium). At per conatum in suo esse perseverandi quatenus ad mentem et corpus simul refertur, appetitum et cupiditatem intelligimus (vide scholium propositionis 9 hujus); ergo lÊtitia et tristitia est ipsa cupiditas sive appetitus quatenus a causis externis augetur vel minuitur, juvatur vel coercetur hoc est (per idem scholium) est ipsa cujusque natura atque adeo uniuscujusque lÊtitia vel tristitia a lÊtitia vel tristitia alterius tantum etiam discrepat quantum natura seu essentia unius ab essentia alterius differt et consequenter quilibet uniuscujusque individui affectus ab affectu alterius tantum discrepat etc. Q.E.D.

SCHOLIUM: Hinc sequitur affectus animalium quÊ irrationalia dicuntur (bruta enim sentire nequaquam dubitare possumus postquam mentis novimus originem) ab affectibus hominum tantum differre quantum eorum natura a natura humana differt. Fertur quidem equus et homo libidine procreandi; at ille libidine equina hic autem humana. Sic etiam libidines et appetitus insectorum, piscium et avium alii atque alii esse debent. Quamvis itaque unumquodque individuum sua qua constat natura, contentum vivat eaque gaudeat, vita tamen illa qua unumquodque est contentum et gaudium nihil aliud est quam idea seu anima ejusdem individui atque adeo gaudium unius a gaudio alterius tantum natura discrepat quantum essentia unius ab essentia alterius differt. Denique ex prÊcedenti propositione sequitur non parum etiam interesse inter gaudium quo ebrius exempli gratia ducitur et inter gaudium quo potitur philosophus, quod hic in transitu monere volui. Atque hÊc de affectibus qui ad hominem referuntur quatenus patitur. Superest ut pauca addam de iis qui ad eundem referuntur quatenus agit.

PROPOSITIO LVIII: PrÊter lÊtitiam et cupiditatem quÊ passiones sunt, alii lÊtitiÊ et cupiditatis affectus dantur qui ad nos quatenus agimus, referuntur.

DEMONSTRATIO: Cum mens se ipsam suamque agendi potentiam concipit, lÊtatur (per propositionem 53 hujus) : mens autem se ipsam necessario contemplatur quando veram sive adÊquatam ideam concipit (per propositionem 43 partis II). At mens quasdam ideas adÊquatas concipit (per scholium II propositionis 40 partis II) : ergo eatenus etiam lÊtatur quatenus ideas adÊquatas concipit hoc est (per propositionem 1 hujus) quatenus agit. Deinde mens tam quatenus claras et distinctas quam quatenus confusas habet ideas, in suo esse perseverare conatur (per propositionem 9 hujus) : at per conatum cupiditatem intelligimus (per ejusdem scholium); ergo cupiditas ad nos refertur etiam quatenus intelligimus sive (per propositionem 1 hujus) quatenus agimus. Q.E.D.

PROPOSITIO LIX: Inter omnes affectus qui ad mentem quatenus agit referuntur, nulli alii sunt quam qui ad lÊtitiam vel cupiditatem referuntur.

DEMONSTRATIO: Omnes affectus ad cupiditatem, lÊtitiam vel tristitiam referuntur ut eorum quas dedimus definitiones ostendunt. Per tristitiam autem intelligimus quod mentis cogitandi potentia minuitur vel coercetur (per propositionem 11 hujus et ejus scholium) adeoque mens quatenus contristatur eatenus ejus intelligendi hoc est ejus agendi potentia (per propositionem 1 hujus) minuitur vel coercetur adeoque nulli tristitiÊ affectus ad mentem referri possunt quatenus agit sed tantum affectus lÊtitiÊ et cupiditatis qui (per propositionem prÊcedentem) eatenus etiam ad mentem referuntur. Q.E.D.

SCHOLIUM: Omnes actiones quÊ sequuntur ex affectibus qui ad mentem referuntur quatenus intelligit, ad fortitudinem refero quam in animositatem et generositatem distinguo. Nam per animositatem intelligo cupiditatem qua unusquisque conatur suum esse ex solo rationis dictamine conservare. Per generositatem autem cupiditatem intelligo qua unusquisque ex solo rationis dictamine conatur reliquos homines juvare et sibi amicitia jungere. Eas itaque actiones quÊ solum agentis utile intendunt, ad animositatem et quÊ alterius etiam utile intendunt ad generositatem refero. Temperantia igitur, sobrietas et animi in periculis prÊsentia etc. animositatis sunt species; modestia autem, clementia etc. species generositatis sunt. Atque his puto me prÊcipuos affectus animique fluctuationes quÊ ex compositione trium primitivorum affectuum nempe cupiditatis, lÊtitiÊ et tristitiÊ oriuntur, explicuisse perque primas suas causas ostendisse. Ex quibus apparet nos a causis externis multis modis agitari nosque perinde ut maris undÊ a contrariis ventis agitatÊ fluctuari nostri eventus atque fati inscios. At dixi me prÊcipuos tantum, non omnes qui dari possunt animi conflictus ostendisse. Nam eadem via qua supra procedendo facile possumus ostendere amorem esse junctum pônitentiÊ, dedignationi, pudori etc. Imo unicuique ex jam dictis clare constare credo affectus tot modis alios cum aliis posse componi indeque tot variationes oriri ut nullo numero definiri queant. Sed ad meum institutum prÊcipuos tantum enumeravisse sufficit nam reliqui quos omisi plus curiositatis quam utilitatis haberent. Attamen de amore hoc notandum restat quod scilicet sÊpissime contingit dum re quam appetebamus fruimur, ut corpus ex ea fruitione novam acquirat constitutionem a qua aliter determinatur et aliÊ rerum imagines in eo excitantur et simul mens alia imaginari aliaque cupere incipit. Exempli gratia cum aliquid quod nos sapore delectare solet, imaginamur, eodem frui nempe comedere cupimus. At quamdiu eodem sic fruimur, stomachus adimpletur corpusque aliter constituitur. Si igitur corpore jam aliter disposito ejusdem cibi imago quia ipse prÊsens adest, fomentetur et consequenter conatus etiam sive cupiditas eundem comedendi, huic cupiditati seu conatui nova illa constitutio repugnabit et consequenter cibi quem appetebamus, prÊsentia odiosa erit et hoc est quod fastidium et tÊdium vocamus. CÊterum corporis affectiones externas quÊ in affectibus observantur, ut sunt tremor, livor, singultus, risus etc. neglexi quia ad solum corpus absque ulla ad mentem relatione referuntur. Denique de affectuum definitionibus quÊdam notanda sunt, quas propterea hic ordine repetam et quid in unaquaque observandum est, iisdem interponam.

AFFECTUUM DEFINITIONES

I. Cupiditas est ipsa hominis essentia quatenus ex data quacunque ejus affectione determinata concipitur ad aliquid agendum.

EXPLICATIO: Diximus supra in scholio propositionis 9 hujus partis cupiditatem esse appetitum cum ejusdem conscientia; appetitum autem esse ipsam hominis essentiam quatenus determinata est ad ea agendum quÊ ipsius conservationi inserviunt. Sed in eodem scholio etiam monui me revera inter humanum appetitum et cupiditatem nullam agnoscere differentiam. Nam sive homo sui appetitus sit conscius sive non sit, manet tamen appetitus unus idemque atque adeo ne tautologiam committere viderer, cupiditatem per appetitum explicare nolui sed eandem ita definire studui ut omnes humanÊ naturÊ conatus quos nomine appetitus, voluntatis, cupiditatis vel impetus significamus, una comprehenderem. Potueram enim dicere cupiditatem esse ipsam hominis essentiam quatenus determinata concipitur ad aliquid agendum sed ex hac definitione (per propositionem 23 partis II) non sequeretur quod mens possit suÊ cupiditatis sive appetitus esse conscia. Igitur ut hujus conscientiÊ causam involverem, necesse fuit (per eandem propositionem) addere "quatenus ex data quacunque ejus affectione determinata etc.". Nam per affectionem humanÊ essentiÊ quamcunque ejusdem essentiÊ constitutionem intelligimus, sive ea sit innata sive quod ipsa per solum cogitationis sive per solum extensionis attributum concipiatur sive denique quod ad utrumque simul referatur. Hic igitur cupiditatis nomine intelligo hominis quoscunque conatus, impetus, appetitus et volitiones, qui pro varia ejusdem hominis constitutione varii et non raro adeo sibi invicem oppositi sunt ut homo diversimode trahatur et quo se vertat, nesciat.

III. Tristitia est hominis transitio a majore ad minorem perfectionem.

EXPLICATIO: Dico transitionem. Nam lÊtitia non est ipsa perfectio. Si enim homo cum perfectione ad quam transit nasceretur, ejusdem absque lÊtitiÊ affectu compos esset; quod clarius apparet ex tristitiÊ affectu qui huic est contrarius. Nam quod tristitia in transitione ad minorem perfectionem consistit, non autem in ipsa minore perfectione, nemo negare potest quandoquidem homo eatenus contristari nequit quatenus alicujus perfectionis est particeps. Nec dicere possumus quod tristitia in privatione majoris perfectionis consistat nam privatio nihil est; tristitiÊ autem affectus actus est qui propterea nullus alius esse potest quam actus transeundi ad minorem perfectionem hoc est actus quo hominis agendi potentia minuitur vel coercetur (vide scholium propositionis 11 hujus). CÊterum definitiones hilaritatis, titillationis, melancholiÊ et doloris omitto quia ad corpus potissimum referuntur et non nisi lÊtitiÊ aut tristitiÊ sunt species.

IV. Admiratio est rei alicujus imaginatio in qua mens defixa propterea manet quia hÊc singularis imaginatio nullam cum reliquis habet connexionem. Vide propositionem 52 cum ejusdem scholio.

EXPLICATIO: In scholio propositionis 18 partis II ostendimus quÊnam sit causa cur mens ex contemplatione unius rei statim in alterius rei cogitationem incidat videlicet quia earum rerum imagines invicem concatenatÊ et ita ordinatÊ sunt ut alia aliam sequatur, quod quidem concipi nequit quando rei imago nova est sed mens in ejusdem rei contemplatione detinebitur donec ab aliis causis ad alia cogitandum determinetur. Rei itaque novÊ imaginatio in se considerata ejusdem naturÊ est ac reliquÊ et hac de causa ego admirationem inter affectus non numero nec causam video cur id facerem quandoquidem hÊc mentis distractio ex nulla causa positiva quÊ mentem ab aliis distrahat, oritur sed tantum ex eo quod causa cur mens ex unius rei contemplatione ad alia cogitandum determinatur, deficit. Tres igitur (ut in scholio propositionis 11 hujus monui) tantum affectus primitivos seu primarios agnosco nempe lÊtitiÊ, tristitiÊ et cupiditatis nec alia de causa verba de admiratione feci quam quia usu factum est ut quidam affectus qui ex tribus primitivis derivantur, aliis nominibus indicari soleant quando ad objecta quÊ admiramur, referuntur; quÊ quidem ratio me ex Êquo movet ut etiam contemptus definitionem his adjungam.

VI. Amor est lÊtitia concomitante idea causÊ externÊ.

EXPLICATIO: HÊc definitio satis clare amoris essentiam explicat; illa vero auctorum qui definiunt amorem esse voluntatem amantis se jungendi rei amatÊ, non amoris essentiam sed ejus proprietatem exprimit et quia amoris essentia non satis ab auctoribus perspecta fuit, ideo neque ejus proprietatis ullum clarum conceptum habere potuerunt et hinc factum ut eorum definitionem admodum obscuram esse omnes judicaverint. Verum notandum cum dico proprietatem esse in amante se voluntate jungere rei amatÊ, me per voluntatem non intelligere consensum vel animi deliberationem seu liberum decretum (nam hoc fictitium esse demonstravimus propositione 48 partis II) nec etiam cupiditatem sese jungendi rei amatÊ quando abest vel perseverandi in ipsius prÊsentia quando adest; potest namque amor absque hac aut illa cupiditate concipi sed per voluntatem me acquiescentiam intelligere quÊ est in amante ob rei amatÊ prÊsentiam a qua lÊtitia amantis corroboratur aut saltem fovetur.

VII. Odium est tristitia concomitante idea causÊ externÊ.

EXPLICATIO: QuÊ hic notanda sunt, ex dictis in prÊcedentis definitionis explicatione facile percipiuntur. Vide prÊterea scholium propositionis 13 hujus.

X. Devotio est amor erga eum quem admiramur.

EXPLICATIO: Admirationem oriri ex rei novitate ostendimus propositione 52 hujus. Si igitur contingat ut id quod admiramur sÊpe imaginemur, idem admirari desinemus atque adeo videmus devotionis affectum facile in simplicem amorem degenerare.

XI. Irrisio est lÊtitia orta ex eo quod aliquid quod contemnimus in re quam odimus inesse imaginamur.

EXPLICATIO: Quatenus rem quam odimus contemnimus eatenus de eadem existentiam negamus (vide scholium propositionis 52 hujus) et eatenus (per propositionem 20 hujus) lÊtamur. Sed quoniam supponimus hominem id quod irridet odio tamen habere, sequitur hanc lÊtitiam solidam non esse. Vide scholium propositionis 47 hujus.

XIII. Metus est inconstans tristitia orta ex idea rei futurÊ vel prÊteritÊ de cujus eventu aliquatenus dubitamus. Vide de his scholium II propositionis 18 hujus.

EXPLICATIO: Ex his definitionibus sequitur non dari spem sine metu neque metum sine spe. Qui enim spe pendet et de rei eventu dubitat, is aliquid imaginari supponitur quod rei futurÊ existentiam secludit atque adeo eatenus contristari (per propositionem 19 hujus) et consequenter dum spe pendet, metuere ut res eveniat. Qui autem contra in metu est hoc est de rei quam odit eventu dubitat, aliquid etiam imaginatur quod ejusdem rei existentiam secludit atque adeo (per propositionem 20 hujus) lÊtatur et consequenter eatenus spem habet ne eveniat.

XV. Desperatio est tristitia orta ex idea rei futurÊ vel prÊteritÊ de qua dubitandi causa sublata est.

EXPLICATIO: Oritur itaque ex spe securitas et ex metu desperatio quando de rei eventu dubitandi causa tollitur, quod fit quia homo rem prÊteritam vel futuram adesse imaginatur et ut prÊsentem contemplatur vel quia alia imaginatur quÊ existentiam earum rerum secludunt quÊ ipsi dubium injiciebant. Nam tametsi de rerum singularium eventu (per corollarium propositionis 31 partis II) nunquam possumus esse certi, fieri tamen potest ut de earum eventu non dubitemus. Aliud enim esse ostendimus (vide scholium propositionis 49 partis II) de re non dubitare, aliud rei certitudinem habere atque adeo fieri potest ut ex imagine rei prÊteritÊ aut futurÊ eodem lÊtitiÊ vel tristitiÊ affectu afficiamur ac ex rei prÊsentis imagine, ut in propositione 18 hujus demonstravimus, quam cum ejusdem scholiis vide.

XVIII. Commiseratio est tristitia concomitante idea mali quod alteri quem nobis similem esse imaginamur, evenit. Vide scholium propositionis 22 et scholium propositionis 27 hujus.

EXPLICATIO: Inter commiserationem et misericordiam nulla videtur esse differentia nisi forte quod commiseratio singularem affectum respiciat, misericordia autem ejus habitum.

XX. Indignatio est odium erga aliquem qui alteri malefecit.

EXPLICATIO: HÊc nomina ex communi usu aliud significare scio. Sed meum institutum non est verborum significationem sed rerum naturam explicare easque iis vocabulis indicare quorum significatio quam ex usu habent, a significatione qua eadem usurpare volo, non omnino abhorret, quod semel monuisse sufficiat. CÊterum horum affectuum causam vide in corollario I propositionis 27 et scholio propositionis 22 hujus partis.

XXII. Despectus est de aliquo prÊ odio minus justo sentire.

EXPLICATIO: Est itaque existimatio amoris et despectus odii effectus sive proprietas atque adeo potest existimatio etiam definiri quod sit amor quatenus hominem ita afficit ut de re amata plus justo sentiat et contra despectus quod sit odium quatenus hominem ita afficit ut de eo quem odio habet, minus justo sentiat. Vide de his scholium propositionis 26 hujus.

XXIII. Invidia est odium quatenus hominem ita afficit ut ex alterius felicitate contristetur et contra ut ex alterius malo gaudeat.

EXPLICATIO: InvidiÊ opponitur communiter misericordia quÊ proinde invita vocabuli significatione sic definiri potest.

XXIV. Misericordia est amor quatenus hominem ita afficit ut ex bono alterius gaudeat et contra ut ex alterius malo contristetur.

EXPLICATIO: CÊterum de invidia vide scholium propositionis 24 et scholium propositionis 32 hujus. Atque hi affectus lÊtitiÊ et tristitiÊ sunt quos idea rei externÊ comitatur tanquam causa per se vel per accidens. Hinc ad alios transeo quos idea rei internÊ comitatur tanquam causa.

XXVI. Humilitas est tristitia orta ex eo quod homo suam impotentiam sive imbecillitatem contemplatur.

EXPLICATIO: Acquiescentia in se ipso humilitati opponitur quatenus per eandem intelligimus lÊtitiam quÊ ex eo oritur quod nostram agendi potentiam contemplamur sed quatenus per ipsam etiam intelligimus lÊtitiam concomitante idea alicujus facti quod nos ex mentis libero decreto fecisse credimus, tum pônitentiÊ opponitur quÊ a nobis sic definitur.

XXVII. Pônitentia est tristitia concomitante idea alicujus facti quod nos ex libero mentis decreto fecisse credimus.

EXPLICATIO: Horum affectuum causas ostendimus in scholio propositionis 51 hujus et propositionibus 53, 54 et 55 hujus ejusque scholio. De libero autem mentis decreto vide scholium propositionis 35 partis II. Sed hic prÊterea notandum venit mirum non esse quod omnes omnino actus qui ex consuetudine pravi vocantur, sequatur tristitia et illos qui recti dicuntur, lÊtitia. Nam hoc ab educatione potissimum pendere facile ex supra dictis intelligimus. Parentes nimirum illos exprobrando liberosque propter eosdem sÊpe objurgando, hos contra suadendo et laudando effecerunt ut tristitiÊ commotiones illis, lÊtitiÊ vero his jungerentur. Quod ipsa etiam experientia comprobatur. Nam consuetudo et religio non est omnibus eadem sed contra quÊ apud alios sacra, apud alios profana et quÊ apud alios honesta, apud alios turpia sunt. Prout igitur unusquisque educatus est, ita facti alicujus pônitet vel eodem gloriatur.

XXVIII. Superbia est de se prÊ amore sui plus justo sentire.

EXPLICATIO: Differt igitur superbia ab existimatione quod hÊc ad objectum externum, superbia autem ad ipsum hominem de se plus justo sentientem referatur. CÊterum ut existimatio amoris sic superbia philautiÊ effectus vel proprietas est, quÊ propterea etiam definiri potest quod sit amor sui sive acquiescentia in se ipso quatenus hominem ita afficit ut de se plus justo sentiat (vide scholium propositionis 26 hujus). Huic affectui non datur contrarius. Nam nemo de se prÊ odio sui minus justo sentit; imo nemo de se minus justo sentit quatenus imaginatur se hoc vel illud non posse. Nam quicquid homo imaginatur se non posse, id necessario imaginatur et hac imaginatione ita disponitur ut id agere revera non possit quod se non posse imaginatur. Quamdiu enim imaginatur se hoc vel illud non posse tamdiu ad agendum non est determinatus et consequenter tamdiu impossibile ei est ut id agat. Verumenimvero si ad illa attendamus quÊ a sola opinione pendent, concipere poterimus fieri posse ut homo de se minus justo sentiat; fieri enim potest ut aliquis dum tristis imbecillitatem contemplatur suam, imaginetur se ab omnibus contemni idque dum reliqui nihil minus cogitant quam ipsum contemnere. Potest prÊterea homo de se minus justo sentire si aliquid de se in prÊsenti neget cum relatione ad futurum tempus cujus est incertus; ut quod neget se nihil certi posse concipere nihilque nisi prava vel turpia posse cupere vel agere etc. Possumus deinde dicere aliquem de se minus justo sentire cum videmus ipsum ex nimio pudoris metu ea non audere quÊ alii ipsi Êquales audent. Hunc igitur affectum possumus superbiÊ opponere quem abjectionem vocabo nam ut ex acquiescentia in se ipso superbia, sic ex humilitate abjectio oritur quÊ proinde a nobis sic definitur.

XXIX. Abjectio est de se prÊ tristitia minus justo sentire.

EXPLICATIO: Solemus tamen sÊpe superbiÊ humilitatem opponere sed tum magis ad utriusque effectus quam naturam attendimus. Solemus namque illum superbum vocare qui nimis gloriatur (vide scholium propositionis 30 hujus) qui non nisi virtutes suas et aliorum non nisi vitia narrat, qui omnibus prÊferri vult et qui denique ea gravitate et ornatu incedit quo solent alii qui longe supra ipsum sunt positi. Contra illum humilem vocamus qui sÊpius erubescit, qui sua vitia fatetur et aliorum virtutes narrat, qui omnibus cedit et qui denique submisso capite ambulat et se ornare negligit. CÊterum hi affectus nempe humilitas et abjectio rarissimi sunt. Nam natura humana in se considerata contra eosdem quantum potest nititur (vide propositiones 13 et 54 hujus) et ideo qui maxime creduntur abjecti et humiles esse, maxime plerumque ambitiosi et invidi sunt.

XXXI. Pudor est tristitia concomitante idea alicujus actionis quam alios vituperare imaginamur.

EXPLICATIO: De his vide scholium propositionis 30 hujus partis. Sed hic notanda est differentia quÊ est inter pudorem et verecundiam. Est enim pudor tristitia quÊ sequitur factum cujus pudet. Verecundia autem metus seu timor pudoris quo homo continetur ne aliquid turpe committat. VerecundiÊ opponi solet impudentia, quÊ revera affectus non est ut suo loco ostendam sed affectuum nomina (ut jam monui) magis eorum usum quam naturam respiciunt. Atque his lÊtitiÊ et tristitiÊ affectus quos explicare proposueram, absolvi. Pergo itaque ad illos quos ad cupiditatem refero.

XXXII. Desiderium est cupiditas sive appetitus re aliqua potiundi quÊ ejusdem rei memoria fovetur et simul aliarum rerum memoria quÊ ejusdem rei appetendÊ existentiam secludunt, coercetur.

EXPLICATIO: Cum alicujus rei recordamur, ut jam sÊpe diximus, eo ipso disponimur ad eandem eodem affectu contemplandum ac si res prÊsens adesset sed hÊc dispositio seu conatus dum vigilamus plerumque cohibetur ab imaginibus rerum quÊ existentiam ejus cujus recordamur, secludunt. Quando itaque rei meminimus quÊ nos aliquo lÊtitiÊ genere afficit, eo ipso conamur eandem cum eodem lÊtitiÊ affectu ut prÊsentem contemplari, qui quidem conatus statim cohibetur memoria rerum quÊ illius existentiam secludunt. Quare desiderium revera tristitia est quÊ lÊtitiÊ opponitur illi quÊ ex absentia rei quam odimus oritur, de qua vide scholium propositionis 47 hujus partis. Sed quia nomen "desiderium" cupiditatem respicere videtur, ideo hunc affectum ad cupiditatis affectus refero.

XXXIII. ∆mulatio est alicujus rei cupiditas quÊ nobis ingeneratur ex eo quod alios eandem cupiditatem habere imaginamur.

EXPLICATIO: Qui fugit quia alios fugere vel qui timet quia alios timere videt vel etiam ille qui ex eo quod aliquem manum suam combussisse videt, manum ad se contrahit corpusque movet quasi ipsius manus combureretur, eum imitari quidem alterius affectum sed non eundem Êmulari dicemus, non quia aliam Êmulationis aliam imitationis novimus causam sed quia usu factum est ut illum tantum vocemus Êmulum qui id quod honestum, utile vel jucundum esse judicamus, imitatur. CÊterum de Êmulationis causa vide propositionem 27 hujus partis cum ejus scholio. Cur autem huic affectui plerumque juncta sit invidia, de eo vide propositionem 32 hujus cum ejusdem scholio.

XXXVIII. Crudelitas seu sÊvitia est cupiditas qua aliquis concitatur ad malum inferendum ei quem amamus vel cujus nos miseret.

EXPLICATIO: Crudelitati opponitur clementia, quÊ passio non est sed animi potentia qua homo iram et vindictam moderatur.

XLI. Pusillanimitas dicitur de eo cujus cupiditas coercetur timore periculi quod ejus Êquales subire audent.

EXPLICATIO: Est igitur pusillanimitas nihil aliud quam metus alicujus mali quod plerique non solent metuere; quare ipsam ad cupiditatis affectus non refero. Eandem tamen hic explicare volui quia quatenus ad cupiditatem attendimus, affectui audaciÊ revera opponitur.

XLII. Consternatio dicitur de eo cujus cupiditas malum vitandi coercetur admiratione mali quod timet.

EXPLICATIO: Est itaque consternatio pusillanimitatis species. Sed quia consternatio ex duplici timore oritur, ideo commodius definiri potest quod sit metus qui hominem stupefactum aut fluctuantem ita continet ut is malum amovere non possit. Dico stupefactum quatenus ejus cupiditatem malum amovendi admiratione coerceri intelligimus. Fluctuantem autem dico quatenus concipimus eandem cupiditatem coerceri timore alterius mali quod ipsum Êque cruciat : unde fit ut quodnam ex duobus avertat, nesciat. De his vide scholium propositionis 39 et scholium propositionis 52 hujus. CÊterum de pusillanimitate et audacia vide scholium propositionis 51 hujus.

XLIV. Ambitio est immodica gloriÊ cupiditas.

EXPLICATIO: Ambitio est cupiditas qua omnes affectus (per propositiones 27 et 31 hujus) foventur et corroborantur et ideo hic affectus vix superari potest. Nam quamdiu homo aliqua cupiditate tenetur, hac simul necessario tenetur. Optimus quisque inquit Cicero maxime gloria ducitur. Philosophi etiam libris quos de contemnenda gloria scribunt, nomen suum inscribunt etc.

EXPLICATIO: Sive hÊc coeundi cupiditas moderata sit sive non sit, libido appellari solet. Porro hi quinque affectus (ut in scholio propositionis 56 hujus monui) contrarios non habent. Nam modestia species est ambitionis, de qua vide scholium propositionis 29 hujus. Temperantiam deinde, sobrietatem et castitatem mentis potentiam, non autem passionem indicare jam etiam monui. Et tametsi fieri potest ut homo avarus, ambitiosus vel timidus a nimio cibo, potu et coitu abstineat, avaritia tamen, ambitio et timor luxuriÊ, ebrietati vel libidini non sunt contrarii. Nam avarus in cibum et potum alienum se ingurgitare plerumque desiderat. Ambitiosus autem, modo speret fore clam, in nulla re sibi temperabit et si inter ebrios vivat et libidinosos, ideo quia ambitiosus est, proclivior erit ad eadem vitia. Timidus denique id quod non vult, facit. Nam quamvis mortis vitandÊ causa divitias in mare projiciat, manet tamen avarus et si libidinosus tristis est quod sibi morem gerere nequeat, non desinit propterea libidinosus esse. Et absolute hi affectus non tam ipsos actus convivandi, potandi etc. respiciunt quam ipsum appetitum et amorem. Nihil igitur his affectibus opponi potest prÊter generositatem et animositatem, de quibus in sequentibus. Definitiones zelotypiÊ et reliquarum animi fluctuationum silentio prÊtermitto tam quia ex compositione affectuum quos jam definivimus, oriuntur quam quia plerÊque nomina non habent, quod ostendit ad usum vitÊ sufficere easdem in genere tantummodo noscere. CÊterum ex definitionibus affectuum quos explicuimus, liquet eos omnes a cupiditate, lÊtitia vel tristitia oriri seu potius nihil prÊter hos tres esse quorum unusquisque variis nominibus appellari solet propter varias eorum relationes et denominationes extrinsecas. Si jam ad hos primitivos et ad ea quÊ de natura mentis supra diximus, attendere velimus, affectus quatenus ad solam mentem referuntur sic definire poterimus.

AFFECTUUM GENERALIS DEFINITIO

Affectus qui animi pathema dicitur, est confusa idea qua mens majorem vel minorem sui corporis vel alicujus ejus partis existendi vim quam antea affirmat et qua data ipsa mens ad hoc potius quam ad illud cogitandum determinatur.

EXPLICATIO: Dico primo affectum seu passionem animi esse confusam ideam. Nam mentem eatenus tantum pati ostendimus (vide propositionem 3 hujus) quatenus ideas inadÊquatas sive confusas habet. Dico deinde "qua mens majorem vel minorem sui corporis vel alicujus ejus partis existendi vim quam antea affirmat". Omnes enim corporum ideÊ quas habemus magis nostri corporis actualem constitutionem (per corollarium II propositionis 16 partis II) quam corporis externi naturam indicant; at hÊc quÊ affectus formam constituit, corporis vel alicujus ejus partis constitutionem indicare vel exprimere debet quam ipsum corpus vel aliqua ejus pars habet ex eo quod ipsius agendi potentia sive existendi vis augetur vel minuitur, juvatur vel coercetur. Sed notandum cum dico "majorem vel minorem existendi vim quam antea", me non intelligere quod mens prÊsentem corporis constitutionem cum prÊterita comparat sed quod idea quÊ affectus formam constituit, aliquid de corpore affirmat quod plus minusve realitatis revera involvit quam antea. Et quia essentia mentis in hoc consistit (per propositiones 11 et 13 partis II) quod sui corporis actualem existentiam affirmat et nos per perfectionem ipsam rei essentiam intelligimus, sequitur ergo quod mens ad majorem minoremve perfectionem transit quando ei aliquid de suo corpore vel aliqua ejus parte affirmare contingit quod plus minusve realitatis involvit quam antea. Cum igitur supra dixerim mentis cogitandi potentiam augeri vel minui, nihil aliud intelligere volui quam quod mens ideam sui corporis vel alicujus ejus partis formaverit quÊ plus minusve realitatis exprimit quam de suo corpore affirmaverat. Nam idearum prÊstantia et actualis cogitandi potentia ex objecti prÊstantia Êstimatur. Addidi denique "et qua data ipsa mens ad hoc potius quam ad illud cogitandum determinatur" ut prÊter lÊtitiÊ et tristitiÊ naturam quam prima definitionis pars explicat, cupiditatis etiam naturam exprimerem.

Finis tertiÊ partis